Քարվաճառում (թուրքերն այն Քելբաջար էին վերանվանել) առաջին անգամ հայտնվեցի 1994 թ.-ի ամռանը՝ հայկական այդ հնամենի տարածքը ԼՂՀ հերոսական բանակի եւ աշխարհազորայինների կողմից ազատագրելուց անմիջապես հետո։ Համալսարանի մեր պատմության դասախոս Հայկազ Ժամկոչյանը առիթը բաց չէր թողնում՝ խոստանալու, որ եթե մի օր ադրբեջանցիները թույլ տան՝ մեզ կտանի հետաքրքիր այդ լեռնաստանը՝ Պատմական Հայաստանի Արցախ աշխարհի երկրորդ գավառը, ու ցույց կտա, թե երկնամերձ այդ տարածքում, քարաժայռերի ծերպերին մեր պապերն ինչ հոյակերտ հուշարձաններ են կառուցել։ Ավաղ, հայրենասեր պատմաբանը չապրեց մինչեւ իր երազանքի իրականացումն ու դա թողեց մեզ՝ իր սաներին։

Սևանի շրջանի լեռնային փոքրիկ Զովաբեր գյուղում էին ծնվել և իրենց անհոգ մանկությունն անցկացրել դասընկերներ Գառնիկ Մկրտչյանն ու Հայկազ Բաղդասարյանը, ստացել միջնակարգ կրթություն, միասին մեկնել հող հայրենին ֆաշիստական հորդաներից պաշտպանելու։ Գառնիկը 1943թ.-ի հունվարին մեկնեց ռազմաճակատ, սովորեց Կրասնոդարի զինվորական ուսումնարանում, ստացավ լեյտենանտի կոչում, նշանակվեց հրետանային վաշտի հրամանատար՝ Կովկասյան նախալեռներից մարտերով հասնելով Լեհաստան, Չեխոսլովակիա: Մասնակցեց Բեռլինի գրավմանը, արժանացավ մայորի կոչման։ Պատերազմի հաղթական ավարտից հետո ավարտեց Ֆրունզեի անվան ռազմաքաղաքական ակադեմիան և իր կյանքը մեկընդմիշտ կապեց ռազմական արվեստի հետ։ Նա սովորել և 1952 թվականին ավարտել է նաև Երևանի պետական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետը։

1942թ. սկզբներին Ս. Մկրտչյանը նշանակվեց 118-րդ առանձին տանկային բրիգադի գումարտակի հրամանատար, միաժամանակ նրան շնորհվեց մայորի զինվորական կոչում։ Սկսվեցին խորհրդային բանակի հարձակողական մարտերը։ Նրա գումարտակն ակտիվորեն մասնակցեց Բելառուսի, Լատվիայի և Լիտվայի ազատագրության համար մղվող մարտերին։ 208-րդ հրետանային բրիգադի նախկին հրամանատար, գնդապետ Սախարովը այսպես է բնութագրում մայոր Մկրտչյանին. «1945թ. մարտի 8-ից 10-ը հունգարական Սելեշ-Բալխաշ, Դեգ գյուղերի համար մղված մարտերում Ս. Մկրտչյանն իր գումարտակով ապահովել է ամբողջ գնդի մարտական գործողությունների հաջող ընթացքը։

1941թ. հունիսի 21-ի լույս 22-ի գիշերը գերմանական ֆաշիզմի վերմախտը, խախտելով միմյանց վրա չհարձակվելու մասին խորհրդա-գերմանական պայմանագիրը, առանց պատերազմ հայտարարելու, գաղտագողի հարձակվեց ստեղծագործ խաղաղ աշխատանքով զբաղված Խորհրդային Միության վրա։ Սկսվեց 1418 օր ու գիշեր տևած արյունահեղ Հայրենական մեծ պատերազմը, որը միայն մեր հանրապետությունից խլեց մոտ 600 հազար մարդու կյանք, որոնց թվում նաև սևանցիներ։ Դեռևս նոր կազմավորված այս փոքրիկ շրջանից ռազմի դաշտ մեկնեցին ավելի քան 4000 մարտիկներ (49 կանայք), որոնք քաջաբար պայքարեցին գերմանական ֆաշիզմի դեմ և բարձր պահեցին խորհրդային զինվորի պատիվն ու հեղինակությունը, հազարավոր անմոռաց հերոսական էջեր գրեցին Հայրենական մեծ պատերազմի քառամյա տարեգրության ոսկե էջերում։

1941թ. հունիսի 21-ի լույս 22-ի գիշերը գերմանական ֆաշիզմի վերմախտը, խախտելով միմյանց վրա չհարձակվելու մասին խորհրդա-գերմանական պայմանագիրը, առանց պատերազմ հայտարարելու, գաղտագողի հարձակվեց ստեղծագործ խաղաղ աշխատանքով զբաղված Խորհրդային Միության վրա։ Սկսվեց 1418 օր ու գիշեր տևած արյունահեղ Հայրենական մեծ պատերազմը, որը միայն մեր հանրապետությունից խլեց մոտ 600 հազար մարդու կյանք, որոնց թվում նաև սևանցիներ։ Դեռևս նոր կազմավորված այս փոքրիկ շրջանից ռազմի դաշտ մեկնեցին ավելի քան 4000 մարտիկներ (49 կանայք), որոնք քաջաբար պայքարեցին գերմանական ֆաշիզմի դեմ և բարձր պահեցին խորհրդային զինվորի պատիվն ու հեղինակությունը, հազարավոր անմոռաց հերոսական էջեր գրեցին Հայրենական մեծ պատերազմի քառամյա տարեգրության ոսկե էջերում։

Լեոնարդո դա Վինչին երկար ժամանակ չէր կարողանում 2 բնորդ գտնել «Խորհրդավոր ընթրիք» կտավի կենտրոնական կերպարներին պատկերելու համար: Ի վերջո, Քրիստոսի բնորդ է դառնում եկեղեցական երգչախմբի երգիչներից մեկը: Եվս 3 տարի նա փնտրում է Հուդայի բնորդին և մի օր հանդիպում մի կեղտոտ հարբեցողի, որին, հրավիրելով պանդոկ, անմիջապես սկսում է պատկերել որպես «Հուդա»: Երբ վերջինս ուշքի է գալիս, խոստովանում է, որ նա արդեն բնորդել է նկարչին 3 տարի առաջ, երբ երգում էր երգչախմբում: Այդ ժամանակ նա մարմնավորել էր Քրիստոսի կերպարը:

Հակակարկտային հրանոթների հրետանավորներից ձեւավորվեցին Արցախյան պատերազմում հրետանային կամավորական առաջին ջոկատները