Էնվերը պատմություն լավ գիտեր, հեռագրեց, որ իրեն անպայման Թերմեզում դիմավորեն։ Կուրբաշիներին, ջադիդներին, սրերը մերկացրած, պատվո տողանի կանգնած ավարառու ավազակախմբերի մյուս հրոսակապետներին արեւելյան ծիսակարգով ողջունելուց հետո մատնացույց արեց հին ռազմական ճանապարհը, ասաց.
-Այս նույն ոլորաններով Ալեքսանդր Մակեդոնացին է անցել` պարտվել, գնացել է, Չինգիզ, Թեմուր խաներն են անցել` պարտվել, գնացել են։ Ես եկել եմ, որ հաղթեմ ու մնամ։ Թշնամի բանակի հրամանատարն ո՞վ է։
-Յաղուբ Տյուրյան։ Ժողովուրդը նրան սիրում, այդպես է կոչում։

Վաստակավոր նկարիչ Արտաշես Աբրահամյանը (1921-2003) Հայրենականի մեծ պատերազմի մասնակից է, եղել է Թամանյան 89-րդ դիվիզիայի 400-րդ գնդի կապավոր: Պարգևատրվել է «Կարմիր աստղի», «Լենինի» շքանշաններով, «Փառքի 3-րդ աստիճանի», «Արիության համար», «Մարտական գործողությունների համար», «Բեռլինի գրավման համար», «Վարշավայի ազատագրման համար», «Կովկասի պաշտպանության համար», «Գերմանիայի դեմ տարած հաղթանակը 1941-1945թթ. Հայրենական մեծ պատերազմում» մեդալներով: Ընթերցողի ուշադրությանն ենք ներկայացնում արվեստագետի հուշագրությունները, որոնք սիրով խմբագրությանն է տրամադրել նրա թոռը:

Այն, ինչ հայ ժողովուրդը տեսավ ու ապրեց 1915 թվականին, ոչ մի ժողովուրդ, ոչ մի ժամանակ չի տեսել ու ապրել։
1914-ի դեկտեմբերի 9-ին Թուրքիայի ռազմական նախարար, բանակի գեներալ Էնվեր փաշան 90 հազարանոց բանակով, քրդական հեծյալ կորպուսով Կովկասյան ճակատ շարժվեց, որպեսզի, ինչպես ինքն էր հոխորտում «ռուս ճերմակաոռներին Սեւ ծովից դենը» շպրտի։ Սարիղամիշի ճակատամարտում ցարական զորամիավորումները, որոնց շարքերում Անդրանիկի, Դրոյի, Համազասպի, Քեռու հրամանատարությամբ հայկական չորս կամավորական ջոկատ էր մարտնչում, 70 հազար ասկյար ոչնչացրին, մնացածները սառնամանիքին չդիմացան, փախան։ Էնվերի կյանքը վերջին պահին թուրքական բանակի մի հայ հիսնապետ՝ Հովհաննեսը փրկեց։

Ժամանակին մի հարուստ իշխան իր հազարավոր անասուններով գալիս է այս գավառի արոտները։ Ամբողջ ամառը նա լավ կերակրում է հոտերը։ Վրա է հասնում խիստ ձմեռը։ Վախեցած իշխանը կարգադրում է՝ անասուններին քշել տաք տեղեր։ Սարերից իջնելիս, մի ձորաբերանի մոտ, գիշերով սկսվում է բուքը։

Մի տարի այս կողմերում երաշտ է լինում։ Արտերը չհասած՝ չորանում են։ Երկու գյուղերի ծերերը խորհուրդ են անում մի ճար գտնելու համար։ Որոշում են լայնացնել մոտակա առվի հունը։ Մի երկու օրում հունը բավականին լայնացնում են։ Ջուրը թեեւ ավելանում է, բայց դարձյալ չի բավարարում երկու գյուղի։ Երկու գյուղի բնակիչներն սկսում են վիճել, թե ով առաջ պետք է ջրի։ Ծերերից մեկն առաջարկում է ջուրը տալ նրան, ով առաջինը կարողանա մատաղ անել աղբյուրի մոտ։ Երկու գյուղից էլ երիտասարդները վազում են դեպի իրենց նախիրները։ Բոլորը սրտատրոփ սպասում են, թե ով է լինելու առաջինը։

Պատմում են, թե այս վանքի շինարարներն էին Մակար անունով վարպետն ու իր մինուճար որդին։ Որդին քար էր տաշում գյուղում, նախշում, իսկ հայրը շարում էր։ Վանքի պատերն աստիճանաբար բարձրանում էին, իսկ Մակար վարպետը՝ կտրվում հողից։ Նա ուխտ էր արել՝ մինչեւ ամբողջ շենքը չվերջացնի, պատից ցած չիջնի։ Վարպետի որդին տաշած քարերն ուրիշների ձեռքերով ուղարկում էր հորը։ Երբ ավարտվելու վրա է լինում վանքի կառուցումը, եւ մնում է միայն գմբեթը, քարտաշ որդին հիվանդանում է եւ մեռնում։

Օմարի երկրորդ հարձակման ժամանակ մեր հիմնական խնդիրներից մեկն էլ ձորերն ընկած թշնամու զրահատեխնիկան հանելն ու շարք վերադարձնելն էր: Անասելի չարչարանքների գնով լուսահոգի Իվանյանի օգնությամբ ու խորհուրդներով 8-ից 5-ը մի կերպ հանեցինք: Երեքը մնացին: Ճանապարհը նեղ էր, հողը` փխրուն, իսկ եղանակը ժամը մեկ փոխվում էր: Տանկերից մեկը մեջքի վրա ընկած էր: Փորձեցինք` շարժիչն աշխատեց: Մեր ուրախությանը չափ չկար: Մեկ շաբաթ չարչարվելուց հետո մնացած երեքն էլ հանեցինք` այսպես հարստացնելով մեր նորաստեղծ բանակի զինանոցը: