Վերջերս Ռուսաստանի Դաշնության Ռյազան քաղաքում կայացած ռազմական անգլերենի օլիմպիադային մասնակցեց նաև ՀՀ ՊՆ զինծառայողների թիմը: Մեր հյուրն է ՀՀ ՊՆ թիմի ղեկավար, Վ. Սարգսյանի անվան ռազմական ինստիտուտի հրամանատարաշտաբային ֆակուլտետի դասախոս, գնդապետ Մնացական Խաչատրյանը:

Երեք օր ես կարողացա թաքնվել քոչերում՝ իրերի, անկողինների տակ, սակայն երրորդ օրվա վերջում ինձ դուրս հանեցին իմ թաքստոցից և ծեծելով տարան դեպի կամուրջը՝ խառնելով մի խումբ մարդկանց հետ: Մեր ամբողջ հագուստը հանեցին՝ թողնելով միայն տակի փոխնորդը, շարք կանգնեցրին. այդ վայրկյանին մեր սրտերը ավելի հանգիստ էին, քան թաքնված ժամանակ, անհամբեր սպասում էինք կրակոցի, յուրաքանչյուր վայրկյանի ուշացումը կրկնակի և եռակի մահ էր, ցանկանում էինք, որ վայրկենապես կատարվի գործողությունը, որպեսզի ազատվենք տառապանքից: Հանկարծ երեսուն հրացան միանգամից պայթեց, բոլորս միանգամից կամրջի ահռելի բարձրությունից գահավիժեցինք Եփրատ գետը: Ես զգացի, որ ինձ գնդակ չի դիպել, ոչ մի տեղս չի ցավում… Երևի մորս ջերմեռանդ աղոթքն էր ինձ պահել… Գետի հոսանքի հետ գնում էի, կողքերս՝ լողացող դիակներ…

Անհատի պաշտամունքի տարիներին հայ ժողովուրդը ևս անմասն չմնաց այդ բռնաճնշումներից: Գնալով նոսրանում են այն մարդկանց շարքերը, ովքեր ահարկու, դժնդակ ու անմարդկային օրեր են ապրել ստալինյան «մահվան ճամբարներում»:
Սահում են տարիները, գաղտնազերծվում են պատմության փակ արխիվները: Եվ այսօր բռնադատվածների ժառանգներն են խռով հոգու մղումով «պեղում» դրանք:
ՀՀ զինված ուժերի շարքերում ծառայում են նաև բռնադատվածների ժառանգները, հսկում իրենց նախնիների երազած անկախ հայրենիքի սահմանները:

Իրաքի դեմ ԱՄՆ-ի պատերազմը կյանքի կոչեց Հյուսիսամերիկյան նահանգների զինված ուժերը հոլիվուդյան լավագույն նմուշների հանգույն վերակառուցելու գաղափարը: Զինված ուժերի անձնակազմը համատարած կվերածվի կիբորգների՝ նրանց պատվաստելով միկրոպրոցեսորներ եւ միացնելով մեկ ընդհանուր ցանցի, որպեսզի հրամանատարը կարողանա հրամանները հաղորդել անմիջապես զինվորների ուղեղներին: Արտաքուստ՝ մոտ ապագայի շարքային Ռայանները կնմանվեն կերպափոխված ռոբոտների՝ թրթուրավոր ոտքերով, ականանետ-ձեռքերով եւ թեւավոր հրթիռները գործի գցող սարքերի նման գլուխներով: Թերեւս, պատերազմներն այդ ամենից հետո ավելի դիտարժան կդառնան: Բացի այդ՝ շատ ավելի հեշտ կլինի դրանցում հաղթանակ տանել… ուզածդ ցնդած համակարգչահեն կարող է ձեռքի մի շարժումով ոչնչացնել հակառակորդի ամբողջ բանակը:

Անցյալը հնարավոր չէ փոխել, խմբագրել, առավել ևւս` պատմությունը: Այս իմաստով տեղին է վերհիշել արցախցիների հետևյալ թևավոր խոսքը. «Սուտը կարող է հազար ոտ ունենալ, բայց երբեք չի կարող լեռը բարձրանալ…»:
Իսկ հիմա ընթերցողներին ներկայացնեմ տարիներ առաջ Բաքվում տեղի ունեցած մի պատմություն, որը միաժամանակ թե՛ ողբերգականի և թե՛ կոմիկականի ժանրից է:

Հայոց բանակը ` քաջ, անպարտելի,
Պաշտպանն է մեր սուրբ հողի ու ջրի,
Նա՛ է սահմանը անառիկ պահում,
Նա՛ է մեզ կորով և ուժ պարգևում:

Կենսագրություններ կան, որոնք միայն անհատին չեն պատկանում: Նրանք իրենց վրա կրում են ժողովրդին բաժին հասած ծանր ժամանակների կնիքը` գոյապայքարի, մաքառումների և տառապանքի կնիքը` քերթողահայր Խորենացուց, Եղիշեից մինչև Շնորհալի, Նարեկացի, Ֆրիկ, մինչև Սայաթ-Նովա, Աբովյան, Րաֆֆի, Կոմիտաս և ուրիշներ: Նրանք ծնվում են աստվածային նախախնամությամբ, ծնվում են, որ իրենց սնող ժողովրդին ցույց տան մահաբեր աղետներին դիմագրավելու, հաղթելու և ազգի պատմական երթը շարունակելու ուղիները` հաճախ ի գին իրենց երիտասարդ կյանքի ու արյան: Որովհետև ազգասիրությունն ու հայրենասիրությունն իրենց համար հրապարակներում ճառելու գեղեցիկ խոսքեր չեն, այլ էություն, կենսաձև…