Լոուրենս Թոմաս Էդուարդը, առավել հայտնի Լոուրենս Արաբացի (1888-1925) անունով, 20-րդ դարի նշանավոր հետախույզներից էր, որը խորը հետք է թողել արաբական աշխարհում, մասնավորապես՝ հրահրել եւ հաջող ավարտի հասցրել արաբների ապստամբությունները Թուրքիայի դեմ, մեծագույն դեր խաղացել Իրաքի Թագավորության եւ Քուվեյթի Էմիրության հիմնադրման գործում։ Որոշ գործողություններ է ծավալել նաեւ ԽՍՀՄ-ի դեմ։ Առեղծվածային հանգամանքներում զոհվել է ավտովթարից, 47 տարեկան հասակում։

Դեպի գագաթ տանող ճանապարհը շատ դժվար է, միայն ինձ է հայտնի, թե ինչ տիտանական աշխատանք, ինչ ահռելի ջանքեր են իմ բոլոր հաջողությունների հետևում, ինչպիսի զրկանքներ… Մինչդեռ մի փոքրիկ վրիպում, մի ձախողված համերգ՝ և անկումը այնքան հեշտ է ու անարգել։ Փառքի գագաթին մտածում ես գագաթին մնալու մասին, ջանում ես չկորցնել քո նվաճած բարձունքը։ Այսինքն՝ շարունակում ես տքնել ու աշխատել։

Այս պատմությունը գրի եմ առել հնագետ, պատմաբան, լրագրող, հարգարժան Մերի Քեշիշյանից, որը մինչ օրս ջերմ հարաբերություններ է պահպանում Ջավախյան ընտանիքի հետ: Մերիին էլ այս պատմությունը պատմել է ընտանիքի հայրը` Վլադիմիր Ջավախյանը` անչափ կիրթ, հարգված մի անձնավորություն: Պատմել է իր սիրելի տիկնոջ՝ Լիդայի մահից հետո: Իսկ տիկին Լիդան իրենց միակ որդու` Արմենի զոհվելուց հետո գամվել է անկողնուն:

Սեյրան Արծրունի Չիլինգարյանը ծնվել է Տավուշի մարզի Իծաքար գյուղում: Արցախյան ազատագրական պայքարին նա իր եղբայրների` Պավելի և Հայկի հետ դուրս եկավ մեր դարավոր թշնամու դեմ: Արծրուն հայրը անտառների բնության պահապան էր: Հայտնի որսորդ էր, նրան Սարերի Ասլան էին ասում: Մշտապես որդիների կողքին էր, սահմաններում: Բնության մեջ՝ Տավուշի անտառներում, ուներ իր սիրած գողտրիկ կուսական վայրերը, որտեղ դեռ մարդու ոտք չէր դիպել: Սիրում էր իր ընկերներին, մերձավորներին ուղեկցել այդ վայրերը և իր ձեռքով հյուրասիրել: Ալիևի անունը լսելիս թունդ հայհոյում էր. «Էդ աղվեսի աչքը այ էս մեր գեղեցիկ վայրերին է, մեր գեղեցիկ բնությանը,մեր Արցախին»:

Այդ օրը Նիզամին ուշ եկավ, արդեն պատրաստվում էինք քնելու: Եկավ ու գնաց դեպի իր անկողինը:
-Տեսա՞ք,-ասաց Վարդանը։
-Ի՞նչը,- իմիջիայլոց արձագանքեց Աբոն։
-Չտեսաք, դեմքը ոնց որ արնոտ լիներ:- Մոտեցանք, իրոք, ուռած ու կախ շրթունքին արյան հետքեր կային:
-Ո՞վ է խփել,-հարցրի:
Չպատասխանեց, չէր ուզում խոսել, իսկ երբ շատ հարցուփորձ արեցինք, չդիմացավ, պոռթկաց:
-Մեղավորը դո՛ւ ես, ազատ սիրո օ՜ր, ցեմ իմանում էլ ի՜նց,- հերսոտած վրա տվեց Աբոյին:
-Մի կարգին բան ասա, հասկանանք՝ ինչն ինչոց ա, չնայած էսենց էլ է երևում, թե ինչ էս արել,-ձայնը բարձրացրեց Աբոն:

Արվեստի ավստրիացի պատմաբան, պրոֆեսոր Յոզեֆ Ստրժիգովսկին, որն Արեւմուտքի եւ Արեւելքի մշակույթների, մասնավորապես ճարտարապետության հիանալի գիտակ էր, երկու անգամ (1889, 1915) եղել է Հայաստանում, ուսումնասիրել Մաստարայի, Արուճի, Մրենի եկեղեցիները, Անիի Մայր տաճարը, Հռիփսիմեն, այլ շինություններ եւ գրել «Հայերի ճարտարապետությունը եւ Եվրոպան» երկհատոր աշխատությունը։

Ռուսական տարեգրության մեջ շատ կան ուշագրավ հիշատակումներ հայերի մասին։ Ահա դրանցից մեկը։
1552 թվականն էր։ Ռուսական զորքերը պաշարել էին թաթարական Կազան քաղաքը, որտեղ այդ ժամանակ մեծ թվով հայեր կային։ Թաթարները բոլոր օտարերկրացիներին, այդ թվում՝ հայերին, թույլ չէին տալիս հեռանալ քաղաքից եւ նրանց ուժերն օգտագործում էին ռուսների դեմ։ Հայերի մեջ եղել են թնդանոթաձիգներ, որոնք, սակայն, չեն կամեցել կրակել ռուսների վրա։ Ռուս տարեգրի վկայությամբ՝ թաթարները նրանց բոլորին երկաթե շղթաներով կապել են թնդանոթներին, յուրաքանչյուրի մոտ կանգնեցրել մերկացրած սրերով զինվորների եւ ստիպել կրակել։