Վերհիշելով իմ ապրումները հայկական ձեռագիր մատյաններն ուսումնասիրելիս՝ ես չէի կարող չասել, թե ինչպես աշխատանքի ամենափոքր մանրամասնությունը դրանցում կապվում է մշակույթի պատմության լայն հարցերի հետ, ինչպես, վերջին հաշվով, այդ ամենը միանում եւ դառնում է մի հզոր շարժում այն ճանապարհով, որը տանում է դեպի մարդկության վեհ իդեալները։

2013թ. հունվարի 5: Ոգեկոչման արարողություն է Արմավիրի մարզի Ակնալիճ գյուղի դպրոցում: Դպրոցը կոչվում է հերոսի անունով` Արա Հարությունյան: 1993 թ.-ի այս օրը Արան հերոսաբար զոհվեց Հադրութի Կավաքասար բարձունքի անհավասար մարտում: Անցել է քսան տարի: Ներկա են մարտական ընկերները, գյուղացիները, դպրոցականները: Դահլիճի առաջին շարքում նստած է Արայի ճերմակահեր Սաթենիկ մայրը: Նրա դեմքին մեկ լուսավոր ժպիտ է, մեկ թախիծ: Հայացքն ուղղում է այն կողմը, որտեղից լսվում է որդու անունը: Իսկ դահլիճով մեկ մի անուն է անցնում շուրթից շուրթ:

Արտակարգ իրավիճակների նախարարության նվագախմբի դիրիժոր Հակոբ Սարգսյանը Քանաքեռում դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվել է Ռ. Մելիքյանի անվան երաժշտական ուսումնարան: Ուսումնարանի երկրորդ կուրսն ավարտելուց հետո ընդունվել է Մոսկվայի երաժշտական կոնսերվատորիայի զինվորական բաժինը և իր ցանկությամբ ծառայության անցել Գյումրիի ռուսական զորամասում: Յոթ երաժիշտներից (բոլորն էլ ազգությամբ հայեր) բաղկացած նրանց նվագախումբը մեծ հաջողությունների է հասել ինչպես Հյուսիսային Կովկասի, այնպես էլ Մոսկվայի ու Սանկտ Պետերբուրգի հայտնի զինվորական նվագախմբերի մրցույթում:

Մարտի վերջերին նավավերանորոգման արտադրամասի աշխատանքները հիմնականում ավարտվեցին: Գործուղված մասնագետները վերադարձան իրենց զորամասերը: Կապիտան Ֆյոդորովը պաշտոնի բարձրացմամբ տեղափոխվեց Մոնղոլիա: Մեր վաշտը, որ բավականաչափ փոփոխվել էր, մնաց տեղում, ու ծովայինների զորանոցը հանձնելով, տեղավորվեց 12505-ի մեր հին զորանոցում: Հրամանատարի պաշտոնակատարը կապիտան Կորեյկոն էր: Նրա տրամադրությունը բարձրացել էր: Ֆյոդորովը չկար ու որոշումներն էլ ինքն էր կայացնում: Երևում էր, որ զբաղեցրած դիրքից մեծ բավականություն է ստանում: Երբեմն ծառայության էր գալիս դաշտային համազգեստով, որից ոչ ոք կայազորի տարածքում չէր հագնում: Նա պարզապես ցուցամոլ էր և ուզում էր մյուսներից առանձնանալ, ցուցադրել իր աթլետիկ կազմվածքը: Առավոտյան վերկացն ազդարարում ու ստորաբաժանումներին վազելու, մարզանք անելու էին հանում զորամասի և ստորաբաժանումների հերթապահները, բայց հիմա նա հայտնվում էր ցայգալույսին, հետևում էր վերկացին և վաշտը տանում վազելու:

19-րդ դարի սկզբներին անգլիական բանակի գնդապետ Թեյլորը, Բաղդադում ծառայելով որպես իր երկրի ներկայացուցիչ, ծանոթանում է մի հայուհու հետ, սիրահարվում է եւ ամուսնանում։ Նրանց ամուսնությունից ծնվում է երկու աղջիկ։
Արդեն հասուն տարիքում նույն Բաղդադում Թեյլորի դուստրերի հետ ծանոթանում են երկու հորեղբորորդիներ Լինչ ազգանունով, որոնք նույնպես զինծառայողներ էին։ Ծանոթանում են, սիրահարվում եւ ամուսնանում՝ այդպիսով դառնալով քենակալներ։ Երկուսն էլ իռլանդացիներ էին։ Նրանցից մեկն էլ հենց դառնում է ապագա նշանավոր ճանապարհորդ- աշխարհագրագետ, հայագետ, փաստաբան, հասարակական-քաղաքական գործիչ Հենրի Ֆինիս Բլոս Լինչի հայրը։

Անվանի գրող Խաչիկ Դաշտենցը մի փոքրիկ հուշ ունի՝ կապված Եղիշե Չարենցի, նրա «Խմբապետ Շավարշը» պոեմի եւ Լինչի հետ։ Արժե վերապատմել այն՝ ուսանելի է մի քանի առումներով։
1935-ին Չարենցը կարճ ժամանակով Մոսկվայում էր, եւ Խաչիկ Դաշտենցը, որ ուսանում էր օտար լեզուների ինստիտուտում, շտապում է հանդիպել նրան։ Զրուցում են ամեն ինչից, իսկ հրաժեշտին Չարենցը Խաչիկին հանձնարարում է մտնել «Օկտյաբր» ամսագրի խմբագրություն եւ ստանալ «Խմբապետ Շավարշը» պոեմի հոնորարը։ «Կստանամ, կուղարկեմ Երեւան»,□ ասում է Դաշտենցը, իսկ Չարենցը՝ «Կպահես քեզ, ուսանող ես»։

Դարեր շարունակ հայ ոգու կենսաբուխ աղբյուրներից է եղել թատրոնը։ Հայն ապրել է այդ գեղեցիկ արվեստով, աշխարհին տվել մեծագույն դերասաններ։ Հայը նաեւ թատրոնի մեջ է տեսել ազգապահպան զորեղ ուժ, որն օգնել է իրեն գոտեպնդվելու, դիմանալու դժնդակ ժամանակներին։ Դա է եղել մեր ազգային կյանքի բնորոշ գծերից մեկը։
Թատրոն խաղացել են ոչ միայն երեւելի դերասանները՝ ժողովրդի համար, այլեւ ինքը՝ ժողովուրդը։ Ահա այսպիսի մի դրվագ։