Իշխանն ակամա իր վրա զգաց Փառանձեմի հայացքը, շրջվեց և նրա երջանիկ աչքերում անսահման թախիծ ու աղաչանք տեսավ: Պարմենիոնը քնքշությամբ գրկել էր նրա իրանը և հազիվ նկատելի ու դժվարությամբ զսպվող դողը ցնցում էր նրա լայն ուսերը: Ոչ հեռու կանգնել էր Սլովենան և տագնապով նայում էր Փառանձեմին, պատրաստ` յուրաքանչյուր վայրկյան հասնելու օգնության: Բացակայում էին Արտավազդն ու Թորգոմը, ովքեր զբաղված էին ամրոցի պաշտպանության նախապատրաստությամբ:
-Ես իրավունք չունեմ ուշացնելու քեզ, Ալեքսա՛նդր, բայց թույլ տուր իմ որդուն գոնե մի երկու օր հարազատների մոտ մնալ, – մեղմ և միևնույն ժամանակ պահանջկոտ խնդրեց իշխանը:

-Ով եղել է Արցախի Մուշկապատ գյուղում, հավատացած եմ, նա երբեք չի մոռանա բարձրաբերձ լեռներին ծվարած այս շենը` շրջապատված կուսական անտառներով, սառնորակ ջրերով: Գյուղում ապրող մարդիկ շատ հյուրասեր են, հայրենասեր: Եվ դա ինձ թվում է շատ բնական, որովհետև այստեղ բնությունն ու մարդը միացյալ են, անխոս իրար հասկացող:

Սահմանային զորամասերից մեկում զինվոր էր զոհվել։
Դեպքի ժամանակ զորամասի հրամանատարը արձակուրդում էր։ Լուրն առնելուն պես նա արդեն զորամասում էր։ Պատերազմի բովով անցած ազատամարտիկ հրամանատարը տեսել էր իր զինվորի քաջությունն ու դիմացկունությունը. միասին էին տիրացել բարձունքներին, միասին էին դիմադրել թշնամուն, ցրտին, քաղցին… Աշխատասենյակում գլուխն ափերի մեջ առած` անընդհատ կրկնում էր. «Խաղաղ պայմաններում աններելի է, ի՞նչ պատասխան տամ ծնողներին։ Ես եմ հրամանատարը, պատասխանատուն ես եմ»:

Դարեհն անզոր ատելությամբ սեղմեց բռունցքները:
– Ճակատագիրն ինձ որդիներ չի պարգևել, և ես Արտավազդին հարազատ որդուս պես եմ դաստիարակել: Նրա երակներում այն նույն արքայական արյունն է, որն իմ երակներում է` մի թեթև նոսրացած նրա մոր զզվելի կաթով: Կաթիլ առ կաթիլ ես ջանացել եմ նրա միջից դուրս մղել հայկական այդ խառնուրդը:
Ալեքսանդրը հանկարծ ցնցվեց` նկատելով Դարեհի խուլ հեծկլտոցն ու խոնավացած աչքերը:

Ամեն ինչ` մեր խոսքերը, ծառերի խշշոցն ու գոմից դուրս եկած գառի մայունը` շշուկ էր, մրմունջ: Բոլորս անհանգիստ էինք, ես վեց տարեկան էի, և չէի ուզում շշուկով խոսել, գոռում էի թռչունների վրա, քար էի նետում հավերի կողմը կամ փայտով հարվածներ էի տեղում ծառերի բներին: Դա իմ աշխարհն էր` երաժշտությամբ լի, որով կարծես խլացնում էի անհանգիստ ծալվող մի բուռ սիրտս: Տան մեջ ամենքը մի բանով քարացնում էին անհանգստությունը: Պետք է հեռանայինք տնից. հայրս բահը խրում էր հողի մեջ, դուրս քաշած հողը բահի սայրով մանրացնում, փոշիացնում էր այնքան, մինչև մայրս գալիս ու որևէ հուսադրող բան էր շշնջում նրան, և նորից շշուկներ…

Այս հատորում տեղ են գտել Սայաթ-Նովայի ինքնագիր դավթարում առկա բոլոր 47 հայերեն (բայց վրացատառ) խաղերի բնագրերը և դրանց զուգահեռ իմ կատարած արևելահայերեն վերածումները։ «Թուրքական խաղեր» բաժնում զետեղել եմ 23 թուրքերեն լավագույն խաղերի հայերեն բնագրերը և դրանց զուգահեռ՝ իմ կատարած գեղարվեստական թարգմանությունները (տողացի թարգմանությունների հեղինակը վաղամեռիկ արևելագետ Նիկոլայ Գևորգյանն է)։ Այս հատորում կգտնեք նաև Սայաթ-Նովայի մի քանի խաղերի ռուսերեն թարգմանությունները, որոնք կատարել է երջանկահիշատակ Ռաֆայել Պապայանը՝ հիմք ընդունելով իմ կատարած գրական վերածումները։

Վերջերս ծանոթացա մի լուսավոր, ազնիվ աղջնակի հետ։ Մաքուր է, զուլալ ինչպես հայրենի Արցախի աղբյուրները։ Ծնվել է Հադրութում։ Երկու քույր են։ Երբ 1993-ին հայրը զոհվեց, ինքը չորս տարեկան էր, քույրը՝ Լուսինեն՝ երկու։ Լուսինեն շատ ծանր տարավ Շահեն հայրիկի կորուստը։ Մանկության լուսանկարում ինքն է, քեռու աղջիկը՝ Քնարը, Լուսինեն, որը լուսանկարներում միշտ տխուր է, ինքնամփոփ… Հետո՝ 1994-ին, զոհվեց Էրիկ քեռին, որը կոնսերվատորիայի ուսանող էր եւ օպերային երգչի իր փայլուն ապագան մի կողմ թողած, եկել էր ծննդավայրը պաշտպանելու։ Իսկ մինչ ընդհարումները, մյուս քեռին՝ Էմիլը, Արցախը Հայաստանին միացնելու ստորագրահավաքի նախաձեռնողն էր, կազմակերպիչը, այդ ստորագրությունները Մոսկվա ուղարկողներից…