Ուղղաթիռը թեթև ճոճվելով սահում էր ամպերի փաթիլների վրայով։ Սկզբում ոչինչ չէր երևում։ Եվ հանկարծ բացվեց ինձ համար ցավալի մի տեսարան՝ Լաչինի ավերակ ու անշունչ տները, այգիները։ Այնքան սոսկալի էր, որ ակամա խղճացի ադրբեջանցիներին, որ արցունքն աչքին, անեծքը շուրթերին թողել են տունն ու տեղը, իրենց օջախը, ապրուստը։ Սիրտս լցվեց։ Ինքս իմ աչքին թուլամորթ երևացի (ախր, գնում էի պատերազմ, գնում էի կռվելու և հաղթելու) և անմիջապես էլ սկսեցի սփոփել ինձ. «Մեղքն իրենցն է. մենք ազատագրում ենք մեր բուն՝ հայկական տարածքները»։

19-րդ դարը լուսավորության, ժողովրդավարական գաղափարների լայն տարածման, խավարի և հետամնացության դեմ պայքարի դար էր, հարյուրամյակ, որը նշանավորվեց հեղափոխություններով, գիտության աննախադեպ նվաճումներով, գյուտերով ու հայտնագործություններով։ Շատ ժողովուրդների համար դա զարթոնքի և վերածննդի բեղմնավոր մի շրջան էր, որը փառավորապես մտավ պատմության մեջ։

Տարիները եկան անցան
Մանուկները զինվոր դարձան,
Հայրենիքն է նրանց կանչում,
Հայոց հողն են պաշտպանելու։

Օ՜, հայրենիք որդեկորույս
Թող ինձ այսօր կին-զինվորիս,
Որ չի կորցրել հավատ ու հույս,
Լուռ խոնարհվել շիրմաց առջև քո զոհերի:

Երբ անցնում եմ ամեն անգամ
Մեր դպրոցի մեծ սրահով,
Բռնկվում եմ ոսոխի դեմ
Ատելության բորբ կրակով:

Կործանող նիրհից ազգը արթնացավ,
Բողոքեց ըմբոստ ու ոտքի ելավ
Ընդդեմ ոսոխի, որ նենգ, տմարդի
Փորձում էր կուլ տալ փոքրիկ կտորը
Հայոց աշխարհի:

Ամեն ժողովրդի մշակույթում առանձնահատուկ մի իմաստ կա, որն անփոփոխ է մնում` անկախ ժամանակի մարտահրավերներից: Արցախն անմասն չի մնացել այս ամենին, ու այսօր, չնայած բաժին հասած դառը ճակատագրին, արցախցին էլի ժենգյալով հաց է թխում, դոշաբ (թթից ստացված թանձր հյութ) եփում ու թթի օղի քամում: