Արշակ Սարուխանյանը ծնվել է 1969թ. Իջեւանի Աչաջուր գյուղում։ Հետո տեղափոխվել են Երեւան։ Երբ սկսվեցին սահմանային բախումները, մեկնեց հայրենի եզերք՝ իր մասնակցությունը բերելով ազատագրական պայքարին։ 1991թ. հուլիսի 9-ին կտրվեց նրա կյանքի թելը, և նա հավերժ մնաց 22 տարեկան։
-Մակարավանքը շատ էր սիրում,- պատմում է Սուսաննա մայրը,- երազանք ուներ. իր պսակադրությունը պետք է լիներ Մակարավանքում։ Սիրած աղջիկ ուներ, որը մինչ օրս էլ այցելում է Եռաբլուր, գալիս է ինձ տեսության։

1998թ. հայոց պատմական ազատագրված Կովսական գավառ, (Հորադիզ)։ Գումարտակի հրամանատար Հովսեփ Տերտերյանը գովեստի խոսքեր է ասում բուժքույր Անահիտ Վարդանյանի հասցեին, եւ ես պահ առաջ ուզում եմ հանդիպել, զրուցել հայրենասեր, նվիրյալ հայուհու հետ։
Անահիտը ծնվել է Երեւանում։ 1990-ից եղել է տարբեր ջոկատներում։ 1991-ից Մարտակերտի առաջին գծի շրջիկ բուժքույրն էր։ Մարտերի ժամանակ վիրակապում էր վիրավորներին եւ մնում մարտադաշտում։

Այս պատվիրանն ուսուցանում է մեզ սուրբ պահել մեր մարմինը պոռնկության ախտից եւ նրա բոլոր տարատեսակներից։ Մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս շնություն է անվանում ոչ միայն այս ախտի մարմնավոր իրագործումը, այլեւ մտքով ցանկանալն իսկ։ Ուրեմն ոչ միայն մարմնապես, այլ նաեւ հոգեպես պետք է հեռու մնալ շնությունից։ Շատ հաճախ մարդիկ ընկնում են այս մեղքի մեջ, որովհետեւ նրանց միտքը, սիրտն ու ցանկությունները նախապես ապականված են եղել այս ախտով։

Մի ավազակապետ կար, այնքան չարագործ, անողորմ, արյունարբու, որ ճանապարհին ում հանդիպում էր, սպանում էր։ Սուրբ ու առաքինասեր մի վանահայր, այս լսելով, կրկնակի հանդերձներ հագնելով եւ ազնվազարմ ձի նստելով, գնաց այն կողմերը, որտեղ ավազակապետն էր գտնվում։ Նրան բռնելով՝ բերեցին նրա առաջը։ Վանահայրն ավազակապետին հարցրեց.

Երեւելի, գիտությամբ զարդարված մի մարդ կար։ Սա տոնական մի օր նոր եւ մեծագին հանդերձ հագնելով, զանազան պատիվներով մեծարվեց, ամբողջ օրն ընկերների հետ խաղ ու խրախճանքների, ըմպելիքի ու այս աշխարհի զանազան ունայն բաների մեջ անցկացրեց։
Երբ երեկո եղավ, զգաստացավ եւ լռելյայն իր սրտում ասաց. «Ո՞ւր է տոնախմբությունը, որ այսօր կատարեցինք, ո՞ւր գնացին բոլոր այն խրախճանքները»։

Այսօր ցեղասպանության մասին հուշերով, պատմություններով, գրքերով այլեւս աշխարհի եւ ոչ մի հայի չես զարմացնի։ Այլեւս ոչ մի հայի չես զարմացնի եղեռնագործության նկարագրություններով, որքան էլ դրանք ահասարսուռ ու անմարդկային լինեն։ Այդ ցավն ու տառապանքը, հոգեւոր այդ վերքերը դեռ երկար մխալու են ամեն հայի սրտում… Ցեղասպանության հիշողությունը մենք կրում ենք մեր հոգում այս էլ քանի սերունդ եւ դեռ կրելու ենք, քանի դեռ աշխարհը անգիտակ կմնա մեր ցավին, քանի դեռ ցեղասպանը չի մեղանչի, չի ապաշխարի…

Ամռան վերջին օրերն էին։ Չէր զգացվում աշնան շունչը, սակայն արդեն սարալանջին, ձորերում ու ժայռերի վրա թփեր ու ծառատեսակներ էին նկատելի, որոնց աշնան անտեսանելի ձեռքը դեղին ու նարնջագույն զգեստներ էր հագցրել։ Աշնան շունչը չկար, բայց «նկարիչը» ասում էր, որ շուտով գալու է… Ով եղել է Մռավի գեղատեսիլ այդ հատվածում, պատերազմից հետո մեր դիրքերում, նա արդեն կպատկերացնի այդ տարածքի բնության գեղեցկությունն ու հմայքը։ Դա ես եմ ասում, որ ծնվել եմ Խոսրովի արգելոցի փեշերից մեկին կպած մի փոքրիկ գյուղում, իսկ ի՞նչ կասի եւ ի՞նչ ապրումներ կունենա նա, ով ծնվել է գերության մեջ մնացած Շահումյանի բնակավայրերում, իր մանկությունն ու պատանեկությունն այնտեղ անցկացրել, տուն-տեղ դրել, ծնել-մեծացրել երեխաներ։