Գարնանային պարզ ու անամպ օրը լցվում է վայրենի աղաղակներով, զրահատեխնիկայի, օդուժի հռնդյունով։ Բերդաձորի ենթաշրջանի գյուղերը՝ Մեծ Շենը, Հին Շենը, Ծաղկաձորը, Կանաչ թալան, Եղծահողը պաշարվում են։ Սկսվում է «Կոլցո» օպերացիան։ Զինվորների հետ գյուղ մտած ադրբեջանցի օմօնականները անձնագրային ստուգումների պատրվակով, ողջ ազաբնակչությանը բեռնատարներով տեղափոխում են Լաչին։

Սուրբ Լուսավորչի կյանքի վերջին ժամանակահատվածն անցնում է ժողովրդից հեռու եւ անտես: Նրա` բոլորին քաջ հայտնի առանձնակեցությունն անցնում էր Դարանաղյաց գավառի Սեպուհ լեռան Մանյա այր անունով հայտնի քարայրում, որտեղ ապրել էր Հռիփսիմյանց կույսերից Մանեն: Ս. Գրիգորը երբեմն-երբեմն թողնում էր քարայրը եւ այցելում ժողովրդին: Թերեւս նրա վերջին այցելությունը Վաղարշապատ կապված էր որդու` Արիստակեսի` 325 թ. Առաջին տիեզերական ժողովից վերադառնալու հետ:

Խնձորիստան գյուղում ապրում էինք հրաշալի մի ընտանիքում,- հիշում է Իգոր Սարգսյանը:- Ջոկատի ազատամարտիկներին գյուղացիները հյուրընկալել էին իրենց հարկերի տակ։ Ես ու թալինցի Վահե Բաղդասարյանը (հոգուց լույս ճառագող, հայրենասեր մի տղա, Վահեի զոհվելը մեծ ցավ էր մեզ համար) ապրում էինք մի հարկի տակ (ափսոս, պատերազմը մոռանալ է տվել տանտերերի` այդ հրաշալի մարդկանց անունները)։ Բազմանդամ ընտանիք էր՝ պապ, տատ, տղաներ, հարսներ, թոռներ։ Դժվարին օրեր էին, սակայն անպատմելի հարգանք ու սեր էին տածում մեր հանդեպ։

Գրիգորի` Արտաշատի վիրապում գտնվելու վերջին տարում տեղի է ունենում Գայանյան եւ Հռիփսիմյան կույսերի տանջամահ նահատակությունը, որից հետո հայոց թագավորն ու պալատականները, մայրաքաղաքի շատ բնակիչներ բռնվում են անհասկանալի մոլագարությամբ եւ տանջվում ցավերից: Մարդկային բանականությունը եւ կերպը կորցրած թագավորը, լքած պալատն ու արքունի գործերը, թափառում է եղեգնուտներում: Երկրի համար այդ վշտալի օրերին թագավորի քույրը` Խոսրովիդուխտը, երազ է տեսնում, որ Տրդատին ու պալատականներին կարող է բժշկել միայն վիրապում գտնվող Գրիգորը:

Հայ ազգը իր պատմության ընթացքում կերտել է փայլուն հերոսական հաղթանակներ` առ Հիսուս հավատքով պայծառակերպված, սուրբ Լուսավորչի տեսիլքով գոտեպնդված, Սահակ – Մեսրոպյան շնչով ազգայնացած, Ավարայրի դաշտով սրբացված: Եվ այս անխոցելի վահանի շնորհիվ է, որ հակառակ այն բանի, որ թշնամիները փորձել են մեր երկիրը գերեզմանի վերածել, մենք մնացել ենք անընկճելի, որովհետեւ ազգը, որ մեռնում է Քրիստոսով, Քրիստոսի հետ էլ հարություն է առնում:

Այսօր քրիստոնեական արժեքներ արտահայտությունը կարելի է լսել ամենատարբեր քննարկումների ենթատեքստում. երբ խոսքը վերաբերում է ազգային գաղափարախոսությանը, բարոյական արժեհամակարգին, կրթադաստիարակչական ծրագրերին, մշակութային քաղաքականությանը եւ այլն։ Որո՞նք են քրիստոնեական արժեքները հայկական բանակի զինվորների պատկերացմամբ, եւ որքանով են համատեղվում հայրենիքի պաշտպանության գաղափարի ու հայոց ազգային արժեքների հետ։ Ներկայացնում ենք մի խումբ զինվորների դիտարկումներն ու խորհրդածությունները։

Հայոց Խոսրով Կոտակ արքայի անտառը օղակող Գեղամա լեռների մի բազուկին է ծվարել փոքրիկ Շաղափ գյուղը։ Ինչպես շատ հայկական բնակավայրեր, անցած դարերում այս գյուղն էլ ապրել է իր ավեր ու ամայի, ծաղկուն ու շեն ժամանակները։ Գյուղը նորից շունչ առավ, երբ հայոց Մեծ եղեռնից մազապուրծ գաղթականները բնակություն հաստատեցին այստեղ։ Այն դարձավ հայոց բարբառների խճանկար, որովհետեւ պատմական Հայաստանի իրենց բնակավայրերի խոսքն ու շունչը, ավանդույթները իրենց հետ գյուղ էին բերել հայ գաղթականները։