Հայաստանյաց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու սրբազան արարողություններից մեկը մատաղն է։
Տակավին նախաքրիստոնեական շրջանում շատ ժողովուրդներ իրենց կուռքերին ու չաստվածներին գոհություն ու փառք մատուցելու նպատակով բազմապիսի զոհաբերումներ էին կատարում։ Նրանց թվում էր նաեւ հայ ժողովուրդը։ Սակայն փրկչական 301 թվականին՝ Հայաստանում քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակվելուց հետո, Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ Հայրապետը, ժողովրդի մեջ արմատացած հեթանոսական զոհաբերությունների վերաիմաստավորման միջոցով ողորմածություն եւ կարոտյալներին օգնություն ցուցաբերելու հնարավորություն տեսնելով, դրանք քրիստոնեականացրեց.

Մայիսի 11-ին, ժամը 1500-ին Հայաստանի Ազգային գրադարանի նիստերի սրահում տեղի կունենա պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ԵՊՀ միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետի դեկան Գեղամ Հարությունի Պետրոսյանի «Հայաստանի Հանրապետության հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ (1918-1920թթ)» /2011թ./ գրքի շնորհանդեսը:

…Ճչում էին Արցախի քարերը, կիսավեր տներն ու եկեղեցիները։ Ճչում էր հազար ու մի գույն առած բնությունը՝ Արցախ, եղիցի լույս, Արցախ, լինելու է լույս։
Ֆիզուլիի տներից մեկում, որը հայ զինվորների համար ծառայում էր որպես զորանոց, մի անկյունում ընկած էր Զեյնաբ խանումի ձայնասկավառակը։ Ձայնասկավառակին հայ զինվորը գրել էր. «Զեյնաբ խանում, քո զինվորը քեզ էլ է լքել»։ Իսկ Հայաստանից այնտեղ մեկնած աղջիկը՝ Մարգարիտ Օհանյանը, ավելացրել՝ «Հայ աղջիկները ձեզ հետ են, հայ քաջեր, մենք ձեզ սիրում ենք»։

Շատերը չգիտեն կամ էլ չեն հիշում Տիրոջ՝ Հիսուս Քրիստոսի, խոսքերը. «…ով մեղք է գործում, ծառա է մեղքին» (Հով.8։34)։ Քանի դեռ մարդը մեղք չի գործել, ազատ է, եւ մեղքն իշխանություն չունի նրա վրա, իսկ այն գործելուց հետո դառնում է նրա գերին։ Ոմանք ասում են. «Մեկ անգամ մեղք գործեմ եւ այլեւս չեմ գործի, դա մեծ աղետ չէ»։ Սակայն մեկ անգամ մեղանչելով՝ նա արդեն ընկնում է Գայթակղիչի ցանցը։ Եվ մեղքը սկսում է ուժգնորեն ներքաշել իրեն, այնուհետեւ մարդն արդեն չի զգում, թե ինչպես է հայտնվել մեղքի դաժան գերության մեջ։

Մեծ եղեռնը ճղակոտոր արեց Հայոց ծառը, բայց թթենի էր այդ ծառը, հզոր արմատներ ուներ, եւ որքան էլ խփեց խորշակը, որքան էլ հողմեր ու շանթեր տեղացին նրա սաղարթներին՝ ծառը դիմացավ, եւ վերընձյուղվեցին նրա ճյուղերը։ Հայն ապրեց՝ աշխարհին տալով իր հանճարի փայլը, իր ոգու հզոր ճառագումները։ Յաթաղանից փրկված շատ ու շատ հայորդիներ՝ սփռված մոլորակով մեկ, ոչ միայն հաստատեցին ապրելու իրենց իրավունքը, այլեւ դարձան համաշխարհային անուններ՝ փառք ու պատիվ բերելով իրենց ծնած ժողովրդին։

Մտավորականների ընտանիքում ծնվեց եւ մեծացավ Լեւոն Լիսիցյանը։ Հայրը նշանավոր ազգագրագետ, մանկավարժ Ստեփան Լիսիցյանն էր, մայրը՝ Եկատերինան, Թիֆլիսի հայկական առաջին գիմնազիայի հիմնադիրն էր, նույնպես մանկավարժ եւ հասարակական գործիչ։
Բնական է՝ այսպիսի ընտանիքում ծնված զավակը պետք է ձգտեր կրթության։ Լեւոնը, ոսկե մեդալով ավարտելով Թիֆլիսի գիմնազիան, մեկնեց արտասահման եւ ընդունվեց Մոսկվայի համալսարան, սակայն ուսանողական շարժումներին մասնակցելու համար վտարվեց, ստիպված նորից մեկնեց արտասահման եւ ուսումը շարունակեց Վիեննայի համալսարանում։

Վերջերս սփյուռքահայ մի բարեկամ փոքրիկ սրվակով բերել էր Վանա ծովակի ջուրը։ Իրոք, սրբազան մի մասունք մեր բիբլիական երկրից։ Մկրտիչ Խերանյանը, որն իր ողջ կյանքում այրվեց այդ հեքիաթային երկրի կարոտով, վստահ եմ, զգաց ծովակի անմահական ջրի ազդեցությունն իր շիրմի վրա։ Հայի ճակատագիր ունեցավ. տեսավ կոտորած ու ջարդ, գաղթի ճանապարհներով մազապուրծ իր ազգակիցների հետ մի կերպ հասավ […]