Լռություն է, հոգեհանգիստ:
Եռաբլուրն է լուռ խոկում:
Մայրամուտի ցոլքերը պաղ
Նշույլ-նշույլ իջնում են վար,
Իջնում ամեն շիրմաքարի,
Եվ բեկբեկուն լույսերը այդ,
Ասես խռով ու վիրավոր
Նահատակված մարտիկների
Հոգիներն են ելել կոչի…

Մթնշաղի գորշ կապույտում
Զորավարի ձայնը խրոխտ
Զորահավաք է կատարում.

Հազար ինն հարյուր իննսուներեք թվականի հոկտեմբերին, մեծն երգիծաբան Հակոբ Պարոնյանի ծննդյան 150-ամյակին առիթով, ցանկություն մը կար Ղալաթիո կառամատույցին վրա Տրապիզոնեն եկած շոգենավ մը դիմավորելու։ Սակայն փոխված էին ժամանակներն, ու շատ ջրեր հոսած-գացած էին։ Փոքրիկ, զուլալ առվին դեմն առնելով՝ փոքրիկ Հայրենիք-Ծովակ մը գոյացած Էր, որուն ջրերում կլողար փոքրիկ նավակ մը։
Շուրջբոլորն օվկիան, տարբեր ուղղություններով փչող քամիներ, ահեղագոչ ալիքներու բախյուն, փոթորիկ։ Ինչպե՞ս պիտի առաջանար փոքրիկ նավակը, որտե՞ղ Էր նավահանգիստը։ Նավակը թիավարելու, փարոսը վառ պահելու ինչ ծրագիրներուն վրա կմտմտան մեր մեծապատիվ ազգային ջոջերը…

Էջմիածնի Առատաշեն գյուղում է ծնվել Արցախյան ազատամարտի հերոս Գագիկ Գրիգորյանը։ Գագիկն ընտանիքի առաջնեկն է։ Հայրը՝ Գրիգորը, սերում է Մարտակերտի Չափար գյուղից, Սվետա մայրը՝ Գորիսից։ Ծանոթացել, մտերմացել են Երեւանի պետական համալսարանում ուսանելու տարիներին։ Հետո ընտանիք են կազմել եւ ուսուցչությամբ զբաղվել Առատաշեն գյուղի միջնակարգ դպրոցում։ Գագիկից հետո ծնվեցին Գեղամը եւ Արմենը։ Մանկավարժ ծնողները հատուկ ուշադրություն էին դարձնում […]

Մեծ պահքի հինգերորդ կիրակին ունի արարչության հինգերորդ օրվա ու այս կյանքի հինգերորդ դարի խորհուրդը եւ կոչվում է «Դատավորի կիրակի»: Այս անունը նույնպես վերցված է այդ օրն ընթերցվող Ճաշու Ավետարանից: Այստեղ խորհրդավոր կերպով պատմվում է, որ Աստված՝ արդար Դատավորը, ամբողջ մարդկային բնության վրա միտքը որպես դատավոր հաստատեց՝ արդարությամբ դատելու Քրիստոսի օրինակով, սակայն այս դատավորը, լինելով անպատկառ եւ չունենալով Աստծու սուրբ երկյուղը, չէր տեսնում զրկվածի դատը: Այդ պատճառով մեր այրի հոգիները պաղատում են անմահ Փեսային՝ Աստծուն, Տիրոջ իրավունքն ուսուցանել այս դատավորին՝ արդար դատաստան տեսնելու մեր ոսոխի հանդեպ:

Իմ նախնիները գաղթել են Մուշից։ Եղեռնից հետո ոմանք գնացել են Ռուսաստան, ոմանք բնակություն են հաստատել Շիրակի տարբեր բնակավայրերում, իսկ Սարգիս պապս հաստատվել է Արարատի մարզի Շաղափ գյուղում։ Տարիներ հետո նրանք գտան մեկմեկու։ Խոսելով, պատմելով իրենց նախնիների մասին, մերոնք հատկապես առանձին մի ոգեւորությամբ էին տալիս Սանդո անունը։ Սանդոն մեր տոհմի մեծ մայրն է եղել՝ հայրենասեր ու նվիրյալ մի հայուհի։ Նրա խոսքը օրենք է եղել բոլորի համար։ Այսպես է եղել կարգը՝ մի նոր գործ, արարողություն սկսելուց առաջ պետք է Սանդո մայրիկի հետ հաշվի նստեին, նրա կարծիքն իմանային։ Անունը Սանդուխտ է եղել, սակայն ամուսինը Սանդո է ասել, ու այդպես մոռացվել կամ նիրհել է իսկական անունը։

ԱՆԱՌԱԿԻ ԿԻՐԱԿԻ է կոչվում Մեծ պահքի երրորդ կիրակին` մատնանշելով Հիսուսի պատմած Անառակ որդու առակը (Ղուկ., ԺԵ, 11-32): Առակը խտացնում է Քրիստոսի Ավետարանի հիմնական գաղափարը` Աստված հոգատար Հայր է մարդու համար, անսահման սիրող ու ներողամիտ: Անառակի կիրակիի խորհուրդը մարդու` անկումից վերելքն է, կորստից՝ փրկությունը, ընկած վիճակից՝ վերականգնումը, ինչը նաեւ Մեծ պահքի նպատակն է: Հատկանշական է, որ Քրիստոսը Անառակ որդու առակը պատմեց մարդկանց, երբ օրենսգետները վրդովվում էին ու դժգոհում, թե Նա ընդունում է մեղավորներին, նրանց հետ սեղան նստում: Եվ Հիսուսը առակ պատմեց՝ մի մարդ երկու որդի ուներ, ու նրանցից կրտսերը, պահանջելով հորից իր հասանելիք ժառանգությունը, փողի վերածեց այն, հեռացավ տնից ու ապրեց շվայտ կյանքով:

Լույս է տեսել Սասուն Գրիգորյանի «Մուսաները չլռեցին. քեզ համար, Արցա՛խ» հուշատեղեկատու գիրք-հանրագիտարանը։ Այն պատմում է 1988-1995թթ. Արցախյան ազատամարտում զոհված գրականության, մշակույթի, գիտության, սպորտի, հոգեւոր ոլորտի մարդկանց մասին։ Նրանց, ովքեր պետք է շենացնեին հայ միտքը, սակայն գերադասեցին իմացյալ մահը՝ հանուն հայրենիքի։
Գրքում ներկայացված են ավելի քան 40 գրողներ, որոնց մեծ մասը՝ արդեն տպագրված գրքերի հեղինակներ, մոտ 60 նկարիչ, որոնցից շատերը ԽՍՀՄ նկարիչների միության անդամ էին…
Հեղինակի համոզմամբ, գիրքը նպատակ ունի մոռացությունից փրկել այն հերոսների անունները, որոնք գրիչն ու վրձինը, հոգեւոր սքեմը փոխարինեցին զենքով։