ՀԱՂԹԱՆԱԿ

Հարգելի «Հայ զինվոր» թերթի խմբագրակազմ։ Շուտով տոնելու ենք Շուշիի, մեր չքնաղ բերդ-ամրոցի հաղթանակի ազատագրման 20-ամյակը։ Խնդրում եմ տպագրեք իմ այս հուշ-մասունքը, որն անցնող տարիների հետ բազմիցս պատմել եմ Վ. Սարգսյանի անունը կրող դպրոցի իմ սաներին։ Դպրոց, որտեղ սովորել է մեծ հայրենասերը։

Գորիսում երդման արարողություն էր։ Կեսգիշերին դուրս եկանք Արարատից, որ ժամանակին տեղ հասնենք։ Վարորդ Սպարտակի սրամիտ պատմություններից չզգացինք, թե երբ տեղ հասանք։ Մթությունը դանդաղ հետ էր քաշվում, եւ արշալույսն արեւոտ օր էր խոստանում։ Մեքենան կանգ առավ հսկա շինության մոտ։ Գիշերային լռությունը քիչ անց ցրվեց զորամասի զիլ շեփորականչից։ Եկել էին Հայաստանի տարբեր վայրերից. հայոց բարբառների խրախճանք էր։ Քիչ անց զորամասի դարպասները բացվեցին, եւ մեզ ներս հրավիրեցին։ Սկսվեց երդման արարողությունը։ Ինձ անակնկալ էր սպասում։ Ինձ եւս հերթագրեցին ելույթի համար։

Հպարտությունից, ուրախությունից սիրտս ցնծում էր, ու բառերը դուրս էին հորդում ինքնաբերաբար.

-Իմ սիրելի՛ զինվորներ, մեր խաղաղության պաշտպաններ։ Այսօր դուք եք հայ ժողովրդի հպարտության խորհրդանիշը։

-Հիշեցեք, ձեր երակներում հոսում է ձեր նախնիների՝ Տիգրանի, Վարդանի, Անդրանիկի, Նժդեհի, Սպարապետ Վ. Սարգսյանի արյունը։

-Հիշեցե՛ք, Ձեր ուսերին է դրված այն սուրբ պարտականությունը, որ պատգամել են նրանք։

-Հիշեցե՛ք Եռաբլուրը, եւ ձեր հոգում կխոսի միշտ պատվախնդրությունը։

Հավատացեք, բառերը, մտքերը դուրս էին թռչում մեկը մյուսի հետեւից…

Երդման արարողության ավարտին նորակոչիկները թեւ թեւի տված, ծնողների հետ սկսեցին քոչարի պարել։ Վերջում ծնողները հանգիստ խղճով բռնեցին տունդարձի ճանապարհը։ Իսկ ես ինչպե՞ս վերադառնամ առանց Շուշի մտնելու, որոշեցի ու որոշումս հայտնեցի Սպարտակին։ Վարորդ Սպարտակը, որին գեներալ ենք կոչում, Արցախի հերոսամարտի մասնակից է։ Նա նույնպես կարոտել էր Շուշին, ու առանց բառ փոխանակելու սլացանք դեպի Շուշի։ Մտանք Շուշի, ու ես քայլերս ուղղեցի Սուրբ Ղազանչեցոց եկեղեցի։ Մի ավտոբուս նույնպես կանգ առավ եկեղեցու դիմաց։ Զբոսաշրջիկներ էին, խոսում էին արեւմտահայերենով։ Խմբի ղեկավարը մի հրաշք աղջիկ էր, ասես ջրահարս լիներ։ Խոսում, պատմում էր ե՛ւ հայերեն, ե՛ւ ֆրանսերեն։ Սիրով պատասխանում էր իրեն ուղղված հարցերին։ Նրա գեղեցկությունը կախարդել էր բոլորին։ Երբ ժպտում էր, նրա հետ ժպտում էր ողջ խումբը։ Աղջիկը՝ անունը Շուշան էր, ձեռքն ուղղեց եկեղեցու կողմը, մի պահ լռեց։ Այդ ընթացքում բոլորի հայացքները տանելով իր ձեռքի ուղղությամբ, կարծես ուժ հավաքեց եւ սկսեց երգել Սպարապետի երգը։ Բոլորը ոգեշնչված լսում էին։ Երգի ավարտից հետո պատմեց Շուշիի ազատագրման լեգենդ դարձած պատմությունը։ Զարմանալի էր, որ ոչ մի հերոսի անուն բաց չէր թողնում՝ Կոմանդոս՝ Արկադի Տեր-Թադեւոսյան, Ֆելիքս Գզողլյան, Բեկոր Աշոտ, Դուշման Վարդան… Հետո պատմեց, թե այդ օպերացիան ինչու անվանեցին «Հարսանիք լեռներում»։ Այսպես, ուղիղ երկու ժամ, որը թվաց մի պահ։ Ապա Շուշանը խմբին ուղեկցեց եկեղեցի։ Ներս մտանք, մոմեր վառեցինք եւ մեր աղոթքն ուղղեցինք երկնային Տիրոջը։ Եկեղեցուց դուրս գալով գեղեցկուհին խումբը տարավ դեպի Վազգեն Սարգսյանի հուշարձանը։ Հասնելով հուշարձանին, Շուշանը զինվորական կեցվածքով պատվի առավ եւ խրոխտ ձայնով շարունակեց հերոսապատումը։ Զբոսաշրջիկներն ասես անէացել էին։ Ավարտին Շուշանը դիմեց Սպարապետին.

-Փայլեցիր դու, քաջ Վարդանի զավակ

Ահեղ մարտերում ազատագրական,

Ռազմիկ էիր դու, զինվոր, շինական,

Քեզ նման չկա՝ Շուշին է վկա…

Այս տողերի առաջին տառերը կարդացվում էին այսպես՝ ՓԱՌՔ։

Պահը հուզիչ էր, գեղեցիկ, եւ ներկաների հայացքներից թվում էր, կարծես նրանք էլ իրենց մասնակցությունն են բերել ազատամարտին։ Եվ նորից հնչեց քոչարին եւ թեւ թեւի, ուս ուսի տված պարեցին բոլորը՝ հեռավոր Ֆրանսիայից եկած հայերն ու շուշեցիները, բոլորը, պարեցին այնպես, ինչպես Բեռլինում, ինչպես Շուշիի ազատագրման օրը, ինչպես առավոտյան, զորամասի երդման արարողության ժամանակ։

Վերջում Շուշանը «դիմեց» Սպարապետին.

-Սպարապետ, դու մի լեգենդ էիր, որ եկար, ջերմացրիր ու անցար գնացիր եւ գնալուց առաջ մեր հայկական «Քոչարի» պարին նոր շունչ ու ոգի տվեցիր, որին մեր օրերում կոչեցինք Հաղթանակի Բերդ պար։

ՅՈՒՐԻ ԽԱՆՈՅԱՆ
Արարատի մարզ, գյուղ Արարատ
Վ. Սարգսյանի անվան դպրոցի ուսուցիչ