ԻՆՉՊԵՍ ԷՐ ՍՏԵՂԾՎՈՒՄ ԲԱՆԱԿԸ. ՀՐԹԻՌԱՀՐԵՏԱՆԱՅԻՆ ԶՈՐՔԵՐ
Ավարտելով ԵՊՀ ռադիոֆիզիկայի ֆակուլտետը՝ աշխատանքի էի անցել Վանաձորի «Ավտոգենմաշ» արտադրական միավորումում, որտեղ լազերային թվածրագրավորմամբ հաստոցներ էին արտադրում: Բաժնի պետ էի, երբ սկսվեց Շարժումը: Գործարանը մեխանիկական ժամանակակից արտադրամաս ուներ, եւ գիշերները զենք ու զինամթերք էինք պատրաստում: 92-ի աշնանը սպայական առաջին զորակոչով մեկնեցի ծառայության: Երկու ավտոբուսով հանրապետական զինկոմիսարիատ հարցազրույցի գնալիս պարզեցի, որ բոլորս համալսարանականներ ենք: Ասես ԵՊՀ շրջանավարտների հանդիպման օր լիներ, բայց առջեւում պատերա՛զմ էր, որը դարձավ մե՛ր պատերազմը: Դատարկ հաստիքացուցակում առաջինը մեր անունները գրվեցին, եւ ես նշանակվեցի Վանաձորում տեղակայված զորամասի 1-ին գումարտակի կապի պետ-կապի դասակի հրամանատար:
Գումարտակում կապի միակ սպան էի, իսկ անձնակազմը հայկական բանակի առաջին զինվորներն էին, որոնց հետ պատերազմի ճամփաներով դեռ երկար էինք քայլելու:
Զորամասի հրամանատար, գնդապետ Ալեքսանդր Թազագուլյանը մեծ ուշադրություն էր դարձնում մարտական ուսուցմանը, եւ շուտով գումարտակի կազմով դուրս եկանք մարտավարական զորախաղերի: Համալսարանավարտ էինք, մասնագիտական ինչ ձեռնարկ գտնեինք՝ կարդում, ըմբռնում եւ սկսում էինք կիրառել. խրամատ փորեցինք, իմացանք, թե մեր արածներից ինչն էր ճիշտ, ու ինչն էր անթույլատրելի: Ի վերջո, որոշեցի թղթի վրա գծել, թե ինչ ենք արել: Այն ժամանակ գեներալ-մայոր Մուրազ Սարգսյանը, պատահմամբ տեսնելով, ապշեց, թե՝ մեր բանակում արդեն կապի կազմակերպման սխեմա՞ են գծում:
92-ի վերջին, այսօր Վանաձորի զինվորական կոմիսար Արմեն Թումանյանի հրամանատարությամբ, ողջ գումարտակով առաջին անգամ մեկնեցինք մարտական հերթապահության: Նոյեմբերյանում էինք, իրավիճակը համեմատաբար հանգիստ էր. կռիվները դեռ Կրասնոսելսկում էին, որտեղ ադրբեջանցիներն աստիճանաբար համակերպվում էին Վահանի սահմաններում կրած պարտությանը: 22-23 կմ գծալարային մալուխ փռեցինք, ինչը հիմք դարձավ տեղի զորամասի կապի համակարգի հետագա զարգացման համար:
ՓՈԽԳՆԴԱՊԵՏ ԱՇՈՏ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
Դաշտային Արցախի հայաթափումից հետո հաստատվեցինք Վարդենիսում, աշխատանքի անցա հատուկ կապի անդրկովկասյան վարչության տեղի մասնաճյուղում: Տնօրենը Սամվել Մադոյանն էր, որը պատերազմի տարիներին ու հետո իմ կապի պետը եղավ: Մոնտաժողից հասել էի գլխավոր ինժեների պաշտոնին, երբ 1992-ին սկսվեց զինկոմիսարիատին կից ինքնապաշտպանական գումարտակի կազմավորումը: Նշանակեցին գումարտակի կապի պետ-կապի դասակի հրամանատար:
Պատրաստվում էինք մեկնել Սյունիք, բայց երբ իրավիճակը մեզ մոտ էլ լարվեց, որոշեցին թողնել Վարդենիսում: Դեռ միայն մեկ, բայց նոր հրամանատարաշտաբային մեքենա ունեինք, որի կնիքներն ինքս էլ քանդեցի, եւ խորհրդային բանակում ռադիոհեռախոսավար ծառայած Սուրեն Գրիգորյանի հետ միասին ուսումնասիրելով՝ հինգ օր անց աշխատեցրինք անծանոթ տեխնիկան: Մեր ունեցած զինվորական կայանքները դեռ երկուսն էին՝ Ռ-107: Նաեւ քաղաքացիական կապի ռադիոկայանքներ ստացանք, որոնք տեղադրեցինք Վարդենիսի սահմանները պաշտպանող ստորաբաժանումների հրամանատարների մեքենաներում: Իսկ հրամանատարի՝ Հովսեփ Հովսեփյանի բերած մեզ անծանոթ «Յաեսու» կայանքի կիրառումը Ղարաբաղում արդեն մեծ ճանապարհ անցած «Ազատագրական բանակի» մարտիկներից սովորեցինք: Ժամկետային ծառայության զինվորներ դեռ չունեինք, նրանք 1993-ի գարնանը եկան:
ՓՈԽԳՆԴԱՊԵՏ ՏԻԳՐԱՆ ՄԱՂԱՔՅԱՆ
Լինելով հատուկ կապի մասնագետ՝ ազատված էի սպայական զորակոչից, բայց 92-ի ամռանը, երբ պաշտպանության նախարար Վազգեն Սարգսյանը հայտարարեց, որ Հայաստանն արդեն տանկեր ունի, բայց տանկիստներ չունի, գտա խորհրդային բանակում մեր Տ-54-ի անձնակազմին, ու ներկայացանք զինկոմիսարիատ, որտեղ, իմանալով զինվորական վերջին մասնագիտացումս, քաղաքավարի բացատրեցին՝ Հայաստանում նման հին տանկեր վաղուց արդեն չկան: Մի քանի ամիս անց, երբ սկսվեց առաջին սպայական զորակոչը, կրկին գնացի զինկոմիսարիատ եւ մատնացույց անելով կապավոր լինելս՝ պնդեցի զորակոչել: Կապի զորամասում նշանակվեցի դաշտային կապի հանգույցի պետի տեխնիկական գծով տեղակալ:
Դժվար օրեր էին, եւ մեր ուսուցումը նույնչափ դժվարին էր. լամպի լույսով տեխնիկական գրականություն էինք կարդում, անգամ հրամանատարաշտաբային մեքենաները կայանատեղից հանելու համար քարշակի բենզին չէր լինում: Ու երբեմն «բոքսերում» լամպի լույսով էինք տեխնիկան ուսումնասիրում…
Հարեւանությամբ տեղակայված ռուսական զորամասում հայ ենթասպաներ կային, հայկական բանակ չեկան, բայց մեզ շատ բան սովորեցրին: Ինքներս էլ, սովորեցնելով մյուսներին, երկու շաբաթում հրամանատարաշտաբային մեքենաների հինգ, թե վեց անձնակազմ պատրաստեցինք եւ ուղարկեցինք Լաչինի՝ աստիճանաբար նեղացող միջանցք՝ կապ ապահովելու դիրքերի ու շտաբի հետ:
ՓՈԽԳՆԴԱՊԵՏ ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ
Պատրաստեց ՏԻԳՐԱՆ ԴԵՎՐԻԿՅԱՆԸ
փոխգնդապետ
