ՆԵՐԻ՛Ր, ՄԱ՛ՅՐ ՀՈՂ

Ընկերս՝ Հայրապետ Մեսրոպյանը, ավելի քան քսանհինգ տարվա ընդմիջումից հետո հարազատ գյուղում բեմադրեց իր երիտասարդ տարիների ամենասիրելի ու հաջողված ներկայացումներից մեկը՝ Գևորգ Գևորգյանի «Ների՛ր, մա՛յր հող» պիեսը: Քառորդ դար, որի ամեն օրն ապրել էր այդ հույսով ու երազանքով: Մի երկարատև ընդմիջում, որի ընթացքում նա հասցրեց եղբոր ու ավագ որդու հետ միասին զենք վերցնել, կռվել, վիրավոր որդու կյանքի ու առողջության համար տառապել և պայքարել հանուն այն գաղափարի, որն ընկած էր իր բեմադրած պիեսի հիմքում՝ անկախության, ազատության, առ հայրենի հողը անդավաճան սիրո ու նվիրվածության… Նա այդ պիեսը իր գյուղի մշակույթի տան լեփ-լեցուն դահլիճում բեմադրեց՝ ի հեճուկս իր համագյուղացիներին հետապնդող սոցիալական ծանր վիճակի, ի հեճուկս բնության տարերքի, որ ամիսներ առաջ ոչնչացրել էր Արմավիր գյուղի այգիներն ու ցանքատարածությունները, ի հեճուկս բոլոր նրանց, այն հոռետեսների, ովքեր բարձրաձայն կամ շշուկով նետում էին. «Մարդիկ ուտելու հաց չունեն, թատո՞ն պիտի նայեն… Թատրոնն այն ժամանակ էր պետք, երբ իրենց աշխատանքով ընտանիք ու տուն էին պահում, հիմա ի՞նչ սրտով թատրոն գնան, ինչի՞ համար…»: Բայց ընկերս՝ Հայրապետ Մեսրոպյանը, ինչպես պատերազմում չէր հանձնվել ու նահանջել, այստեղ էլ չհանձնվեց ու չնահանջեց: Ինքն էլ իր համագյուղացիների պես հազար ցավ ու կարիքի մեջ չվհատվեց, գնաց ժողովրդական իր թատրոնի դերասանների դռները մեկ-մեկ թակեց, որի՛ն դաշտից, որի՛ն տնամերձից, որի՛ն դպրոցից, քաղաքից կտրեց, փորձի բերեց ու մի օր էլ գյուղի հոյակերտ մշակույթի տան քարակոփ սյուներից մեկի վրա, ինչպես քառորդ դար առաջ, փակցրեց բոլորին ծանոթ ազդագիրը՝ «Ների՛ր, մա՛յր հող» և տակն էլ ասես դիտմամբ խոշոր տառերով գրել տվեց. «Բեմադրությունը՝ համամիութենական փառատոների եռակի դափնեկիր Հայրապետ Մեսրոպյանի»:

Այն օրվան, երբ գյուղացիները դեռ ուշքի չեկած կարկուտի անխնա հարվածներից, որ բառացիորեն ծեծել, գետնի հետ էր հավասարեցրել իրենց քափ ու քրտինքով աճեցրած բերքատու ծառերն ու մշակովի ցանքատարածությունները, տնամերձները, ինքնաբերաբար, անկազմակերպ ու հախուռն հավաքվել էին գյուղապետարանում` սպասելով հանրապետության վարչապետի ժամանելուն, որպեսզի իրենց պատուհասածի մասին պատմեն, անելանելի ծանր վիճակից դուրս գալու համար պետության գործուն միջամտությունն ու նյութական օգնությունը ակնկալեն, Հայրապետ Մեսրոպյանն էլ երկար ու անհամբեր էր սպասել: Կարկուտը չէր խնայել նաև նրա վաստակը… Ընդամենը մեկ-երկու շաբաթ առաջ, երբ մենք` ՀՀ պաշտպանության նախարարության տեղեկատվության եւ հասարակայնության հետ կապերի վարչության ներկայացուցիչներս, վարչության պետի տեղակալ պարոն Ֆելիքս Պողոսյանի գլխավորությամբ, գնացել էինք շնորհավորելու նրա ավագ որդուն` Սևակ Մեսրոպյանին, որ արժանացել էր «Արիության մեդալի», նա հողը մշակողի հպարտությամբ ձեռքերը տարածելով և ասես ընդգրկելով իր ամբողջ տնտեսությունը, պարծենում էր սպասվելիք առատ բերքով ու հունձքով և կանխավայելում էր բերնեբերան լցված կարմիր գինու հսկա տակառների հմայքը…

…Եվ երբ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը, համբերատարությամբ մեկ-մեկ լսելով գյուղացիների պատմածները կարկուտի պատճառած վնասների և իրենց ընտանիքների սոցիալական անելանելի վիճակի մասին, մոտենում է Հայրապետ Մեսրոպյանին ու հետաքրքրվում նրա կրած նյութական կորուստներով, հետևյալ երկխոսությունն է ծավալվում նրանց միջև.

-Պարո՛ն վարչապետ, իմ կորուստները ամենամեծն ու ամենածանրն են:

-Ինչո՞ւ,- զարմանում է վարչապետը,- ձեր այգինե՞րն են շատ, թե՞ կարկուտը ամենից շատ հենց ձեր տնտեսությանն է ծեծել:

-Ամենից շատ իմ տնտեսությանն է ծեծել. ես այս գյուղի մշակույթի տան ռեժիսորն եմ, և ահա քսան տարի անխնա կարկտահարվում է մեր մշակույթը, գետնի հետ հավասարվում: Մեր գյուղի մշակույթի տունը, որին կնախանձեն անգամ մայրաքաղաքաբնակները, կառուցվել է պատերազմից ընդամենը տասը տարի հետո` 1955 թվականին, հետպատերազմյան սարսափելի ծանր օրերին… Ահա այդ մշակույթի տունը քսան տարուց ավելի չի գործում, մոռացության է մատնված պետության կողմից, և քսան տարուց էլ ավելի է, ինչ իմ համագյուղացիները զրկված են մշակույթին, արվեստին հաղորդակցվելու հնարավորությունից… Մի՞թե սա աղետ չէ, կարկտահարությունից էլ շատ ավելի ծանր ու սարսափելի աղետ…

Եվ վարչապետը խնդրում է իրեն ուղեկցել մշակույթի տուն… Նայում, հիանում է կարմրատուֆ շենքի հզոր սյունաշարերով, տեսնում է մշակույթի տան տնօրենի խղճուկ աշխատասենյակն ու անցյալ դարի կահույքի մնացուկները, պատերից դեռևս կախ մնացած տասնամյակների վաղեմության «Ների՛ր, մա՛յր հող» ներկայացման ազդագիրն ու հարցնում.

-Դո՞ւք եք բեմադրել:

-Այո՛:

-Կարո՞ղ եք հիմա կրկին բեմադրել հայրենասիրական այդ պիեսը:

-Այո՛, անշո՛ւշտ, անպայմա՛ն:

Հետո հանկարծ վարչապետի աչքն ընկնում է սեղանին դրված պաշտպանության նախարարության «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթի և այն հոդվածի վրա, որում պատմվում էր Արցախյան պատերազմում Մեսրոպյան ընտանիքի անդամների մասնակցության մասին…

-Դե՛, ուրեմն, խնդրո՛ւմ եմ,- ամուր սեղմելով Հայրապետ Մեսրոպյանի ձեռքը` շարունակում է վարչապետը,- երկուշաբթի օրը գաք կառավարություն: Մենք ձեզ համապատասխան միջոցներ կտրամադրենք այդ պիեսը բեմադրելու համար…

Մինչև երիտասարդ ու դպրոցահասակ հանդիսականը քարացած հետևում էր բեմում ծավալվող դրամատիկ իրադարձություններին, տարիքն առած հանդիսատեսը, որն այդ նույն ներկայացումը նույն այդ բեմի վրա բազմիցս տեսել ու ծափահարել էր, նայելով խիզախ գնդապետի դերակատարին, որ հիմա արդեն տարիքն առած, սպիտակահեր ու թեթևակի կռացած էր (Հայրապետ Մեսրոպյան), նայելով գլխավոր դերակատարներից ամենակրտսերին՝ Վահանչիկին, որին հիմա մարմնավորում էր նրա թոռնուհին՝ Սեդան, իսկ ժամանակին ռեժիսորի ավագ որդին՝ Սևակ Մեսրոպյանը (որ հետո պիտի դառնար Արցախյան պատերազմի հերոսներից մեկն ու տուն պիտի վերադառնար մեդալներով ու ծանր վերքերով), հասկացավ, որ տասնամյակներ են իրեն բաժանում այն օրերից…

Ժամանակները փոխվել էին, ու հիմա նոր մարդիկ էին գրում ժողովրդական թատրոնի նոր կենսագրությունը. վաստակաշատ մեներգչուհի Հասմիկ Եղիազարյանը, դերասան Անդրանիկ Գևորգյանը (հարևան «Արևիկ» գյուղի մշակույթի տան տնօրենն է), Սեդա Մելիքյանը, Բախշի Գալստյանը, Օվսեթինա Ահարոնյանը…

Ժամանակները փոխվել են, և կարիքը սթափեցրել, միավորել է բոլորին: Եվ այդ գիտակցումով է, որ գյուղապետ Ռաֆիկ Մարգարյանը իր ամենօրյա հոգսերին գումարել է թատրոնի «հոգսն» ու չի հեռանում նրա կողքից…

Ներկայացման ավարտից հետո, երբ լռել էին արդեն ծափահարություններն, ու հանդիսականները խումբ-խումբ հավաքվել էին մշակույթի տան դիմացի հրապարակում, Հայրապետ Մեսրոպյանը՝ մաքրելով դեմքի գրիմը, հարցական հայացքով նայեց մեզ՝ իր ընկերներին, որոնցից ոմանց հետ նա նաև կռվել էր, նայեց ու ասաց. «Հիմա արդեն պատրաստ եմ ձեր տպավորությունները, կարծիքները, դիտողությունները լսելու», մենք ի պատասախան միայն լուռ նրան ծափահարեցինք: Եվ մեզ միացան մյուս բոլոր հավաքվածները: Այդ պահին իսկապես ավելորդ էին խոսքերը. քանզի նրա արածն ավելին էր, քան պարզապես ներկայացում բեմադրելը. նա կոտրել, խախտել էր ոչ միայն իր հարազատ գյուղի, այլև, թերևս, ողջ հանրապետության գյուղական համայնքների, մեծ ու փոքր քաղաքների մշակութային կյանքի տասնամյակների լռությունը, նա ապացուցել էր, որ ոչինչ՝ ո՛չ ժամանակը, ո՛չ ծանր ապրուստն ու դժվարին օրերը, ո՛չ անձնական ու ընտանեկան մտահոգությունները ի վիճակի չեն ընկճելու ճշմարիտ արվեստագետի ոգին, նա ապացուցել էր, որ ժողովուրդն այնուամենայնիվ չի կարող ապրել առանց մշակույթի, ինչպես առանց օդի, հացի ու ջրի… Հայրապետ Մեսրոպյանն իր հարազատ գյուղում ներկայացում էր բեմադրել՝ ի հեճուկս բոլոր նրանց, ովքեր իրենց վաղվա օրն ու ապագան կապում են օտար ու հեռավոր տեղերի ու աշխարհների հետ, ի հեճուկս իր այն համագյուղացիների, համերկրացիների, որոնք թևաթափ ու կոտրված սրտով տնով-տեղով բռնում են օտարության ճամփաները…Հայրապետ Մեսրոպյանը ներկայացում էր բեմադրել, քանզի համոզված էր, որ նրանք մի օր վերադառնալու և իրենց սիրած ներկայացումը դիտելու են ճիշտ այնպես, ինչպես տարիներ, տասնամյակներ առաջ և, իհարկե, ծափահարելու են…

Իսկ ես մտածում էի. «Իմ սիրելի ընկերը` Հայրապետ Մեսրոպյանը, փարավոն է. նա անապատում, կարկտահարված դաշտում այգի է տնկել և վարդեր է աճեցրել…»:

ԳԵՎՈՐԳ ԱՍԱՏՐՅԱՆ