ՑԱՎԻՑ ՄԻՆՉԵՎ ՀՊԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆ

Հովսեփ Փոլադյանի այգին կարմիր-դեղին կակաչներով է ծածկված, իսկ ծառերի վրա դեռ ծաղիկներ կան: «Հովսեփը ծաղիկներ շատ է սիրում»,- ասում է տիկին Թամարան: Ու ես առանց հրավերի մտնում եմ այգին: Ծաղիկների բույրը տարածվել է շուրջը: Ամենուր գույներ են…

-Պարոն Փոլադյանը եկավ,- լուսանկարիչ Արեգը ձեռքով է անում ինձ:

-Հովսեփ Փոլադյան,- 84-ամյա տղամարդը մեկնում է ձեռքը,- Գևորգի ասած լրագրո՞ղն եք:

«Գևորգը» մեր թերթի գլխավոր խմբագրի տեղակալն է` Գևորգ Ասատրյանը, իսկ Հովսեփ Փոլադյանը Թեհրանի «Նաիրի» տարրական դպրոցի ուսուցիչներից մեկը` Գևորգի հայերենի ուսուցիչը: Մեկ, թե երկու տարի առաջ Գևորգ Ասատրյանը մի հոդված էր գրել` «Թեհրան-46» վերտառությամբ: 1965թ.-ին Մեծ եղեռնի 50-ամյակն էին նշել Թեհրանի «Նաիրի» դպրոցում, ու հոդվածը ամփոփում էր լրագրողի` տասնամյակների վաղեմության հիշողություններն ու ապրումները: Ի՞նչ իմանար Գևորգ Ասատրյանը, որ իր ուսուցիչը շատ տարիներ հետո, արդեն ծերունազարդ, Թեհրանից տեղափոխվելու է Երևան… որ կարդալու է հոդվածն ու փնտրել-գտնելու է իր երբեմնի աշակերտին, որին վերջին անգամ տեսել էր մոտ 50 տարի առաջ:

-Գևորգը ո՞նց էր սովորում,- հարցնում եմ ցածրաձայն, իբր` Դուք ճիշտն ասեք, ես ոչ ոքի չեմ ասի…

Հովսեփ Փոլադյանը ներողամիտ ժպտում է.

-Շատ ժիր, ընդունակ երեխա էր Գևորգը, 10 տարեկան էր, երբ ես «Նաիրի» դպրոցի վերակացուն էի:

Վերակացու բառը իմ մտապատկերում նույնացվում է ցուցափայտի հետ:

-Ցուցափայտ ունեի՞ք,- հարցնում եմ: Արեգը ակնհայտորեն նեղվում է իմ «սադրանքներից», Փոլադյանը` չէ:

-Ունեի,- ասում է վճռական:

-Գևորգին ծեծե՞լ եք ցուցափայտով:

Ծաղիկների բույրն ու գույնզգույն կակաչները «տարել են» ինձ: Ես զգացմունքի մարդ եմ ու այգու գեղեցկությունից այնպես եմ խանդավառվել, որ ոչ մի կերպ չի ստացվում «դառնալ» եղեռնին:

Հովսեփ Փոլադյանը բռնել է հանգս.

-Հնարավոր է… մեկ-մեկ էլ ճիպոտով էինք դաստիարակում: Գևորգն ավելի լավ կհիշի:

-Հիշում է: Պատմում էր, որ երբ 50 տարի անց տեսել է Ձեզ, խոնարհվել է, համբուրել Ձեր ձեռքերն ու ասել` այս ձեռքերով քանի անգամ եք դաղել մատներս:

Ես նորից մտածում եմ, որ աշխարհի ամենալավ մասնագիտությունն ունեմ: Իմ կյանքում ինչ-որ բան պակաս կլիներ, եթե չճանաչեի այս երկու հրաշալի մարդկանց, որոնք ճակատագրի բերումով ծնվել-մեծացել են օտար երկրում, մի ամբողջ կյանք ապրել են հայրենիքի երազով: Ու մի օր էլ եկել են Հայաստան, ծառ են տնկել հայրենի հողում, ծաղիկ, նայել են Արարատին…

-Պապերս հողագործներ են եղել,- պատմում է Հովսեփ Փոլադյանը՝ ընկուզենու ճյուղերը շոյելով,- Հին Ջուղայում մարդիկ գուրգուրում էին հողը: Հետո եկավ Շահ Աբասը ու մարդկանց պոկեց արմատից: Մերոնց տարան Պարսկաստանի Մամուկա գյուղը: Ես այդ գյուղում եմ ծնվել…

Ոնց եմ նախանձում այն ազգերին, որոնք կարող են ապրել առանց անցյալի, որոնք սեփական կենսագրությունը պատմելիս ապուպապերից չեն սկսում, որոնց համար ոտքի տակի հողը սովորական հող է, ոչ թե «Սրբություն սրբոց», որոնց բառապաշարում չկան տեղահանություն, եղեռն, հայրենազրկում բառերը… որոնք կարող են վայելել գարնանային այգու թովչանքը, զրուցել աննշան բաներից… ու անցյալը չի գա, չի կանգնի նրանց կողքին, չի խցկվի ներկայի ու ապագայի միջև…

-50 տարի առաջ այս օրերին Թեհրանում…

Հովսեփ Փոլադյանի ձայնը ինձ վերադարձնում է իրականություն, որտեղ, կարմիր-դեղին կակաչներից բացի, նաև Թեհրան-65 կա` Հին Ջուղայով, ջարդերով, տեղահանությամբ… առլեցուն` կասեր արևմտահայ պոետը:

-Վերև գնանք, պարոն Փոլադյան, պիտի նշումներ անեմ: Համ էլ ցրտեց,- ասում եմ:

-Ցրտեց,- արձագանքում է հայերենի ուսուցիչը և ձեռնափայտին հենված բարձրանում է քարակոփ աստիճաններով:

Ես կուլ եմ տալիս դառը սուրճը. զրույցն սկսելու ժամանակն է, պիտի տրամադրվել, պիտի բռնել խոսքի ծայրը:

-«Նաիրի» դպրոցում 1965թ.-ին 1200 աշակերտ էր սովորում: Ծաղկամատույցին բոլոր երեխաները մեկ մարդու պես գնում էին եկեղեցի ու իրենց ծաղիկն էին նվիրում այն անմեղ զոհերին, որոնք շիրիմ չունեցան անհայտության ճամփեքին…

Այգին ու կակաչները մնացին հեռվում, ասես չեն էլ եղել…

-Մենք միայն մի բան էինք ուզում. մեր աշակերտների սրտում բորբոքել ցավը, չթողնել, որ այն բթանա, որ չկորցնեն իրենց պատմությունը, անցյալը, երկիրը… որ պաշտեն դրախտավայր Հայաստանը:

-Իսկ եթե մի օր պարզեի՞ն, որ Հայաստանը բնավ էլ դրախտավայր չէ, – ասում եմ ես: Հովսեփ Փոլադյանը նայում է զարմացած: Մենք հույզերի տարբեր տիրույթում ենք:

-Հայաստանը դրախտավայր է` ասում է բառերը շեշտելով,- երբ 1993թ.-ին առաջին անգամ եկա Հայաստան, երկիրը պատերազմի մեջ էր: Ժողովուրդը անոթի, զրկված` բայց ուժեղ ու հպարտ: Դրախտավայր էր: Իսկ 2002թ.-ին վերջապես իրականացավ կյանքիս երազանքը` եկա ապրելու հայրենիքում: Տուն եկա: Երկար դեգերումից հետո հասա իմ հանգրվանին: Ո՞վ կմտածեր, որ եղեռնի 100-ամյա տարելիցը իմ սեփական տանը` հայրենիքում դիմավորելու բախտավորությունը կունենամ: Ու ինձ համար ողբի ու պարտության տարելիցը կդառնա ուրախության ու հաղթանակի խորհրդանիշ:

-Թեհրան 65-ից մինչև Երևան 2015…- ես չեմ հասցնում ձևակերպել հարցս, Հովսեփ Փոլադյանն ասում է.

-Ցավից մինչև հպարտություն… ես հեռուստացույց էի նայում ու արտասվում էի: Մեր նախագահն ու իր տիկինը զուսպ, արժանապատիվ ընդունում էին աշխարհի հզոր տերությունների ղեկավարներին, պաշտոնյաներին, լսում նրանց ցավակցություններն ու քաջալերանքի խոսքերը: Մոլորակի տարբեր երկրներում երևելի մարդիկ, որոնց երակներում գոնե մի կաթիլ հայկական արյուն էր հոսում, ի լուր աշխարհի հայտարարում էին, որ իրենք հայ են ու հպարտանում են իրենց հայկական արմատներով: Աշխարհի մեծ մայրաքաղաքների փողոցներով մանուշակագույն գետեր էին հոսում…

-Թվում էր` մանուշակագույնով կներկեն ամբողջ աշխարհը:

-Կներկեն,- ասում է հայերենի 84-ամյա ուսուցիչը, և արցունքը հոսում է այտնիվար:

-Հովսեփը վատառողջ էր ու չկարողացավ գնալ Ծիծեռնակաբերդ: Մենք ապրիլի 24-ին խունկ ծխեցինք մեր այգում,- տիկին Թամարան միանում է զրույցին,- աղոթեցինք մեր հայրենիքի համար, սահմանին կանգնած զինվորի համար…

-Հայաստանի ապագայի համար,- կնոջ խոսքն ավարտում է Հովսեփ Փոլադյանը,- մենք վերածնվեցինք, մեր սրտերը աշխարհի տարբեր ծայրերից միացան ու սկսեցին բաբախել նույն ռիթմով: Մեր նահատակ սրբերի հետ սրբացանք… Առջևում մեր ոսկե դարն է: Մոտիկ, շատ մոտիկ:

Ես նայում եմ Հովսեփ Փոլադյանին: Հին Ջուղայից Շահ Աբասի ձեռքով տեղահանված հայի զավակին` ծնված Պարսկաստանի Մամուկա գյուղում: Թեհրանի «Նաիրի» տարրական դպրոցի հայերենի ուսուցչին, որը 1965թ.-ին իր աշակերտներին Հայաստանը պաշտելու ու նախնիների ողբերգությունը չմոռանալու դասեր էր տալիս: Իսկ այսօր երևանյան իր առանձնատանը հուզմունքից կերկերուն ձայնով ասում է.

-Մեր հողերը ետ ենք առնելու: Մասիսը տուն է գալու:

…Եվ ո՞վ կարող է չհավատալ նրան:

Գայանե ՊՈՂՈՍՅԱՆ