ԾՈՎԱԿԱԼ ՍԵՐԵԲՐՅԱԿՈՎԻ ՆԱՄԱԿԸ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻՆ

19-րդ դարի ռուսական նավատորմի փառապանծ ծովակալների համաստեղության մեջ իր պատվավոր տեղն ունի Լազար Սերեբրյակովը (Ղազար Արծաթագործյան)։ Ղրիմահայ Մարկոսի որդին, որ ծնվել էր Ղարասուբազարում (ներկայումս՝ ք. Բելոգորսկ), 1795-ին, Նիկոլաեւի ռազմածովային դպրոցն ավարտելուց հետո (1815) անցավ զինվորական ծառայության՝ միչմանից հասնելով ծովակալի կոչման (1854)։ Դա ճանապարհ էր, որ ձգվեց փայլուն մարտական գործողությունների միջով՝ արժանի համբավ բերելով հայորդուն։ Վարել է զինվորական պատասխանատու պաշտոններ՝ նավերի հրամանատար Սեւծովյան եւ Բալթյան նավատորմերում, Բոսֆորում ափ իջած ռուսական 14 հազարանոց զորքի պարետ, ամբողջ Սեւծովյան առափնյա գծի պետ, Սեւ ծովի հյուսիսարեւելյան եւ Կովկասյան մասի ռազմանավերի հրամանատար, Պետերբուրգի ծովակալության խորհրդի անդամ։ Լինելով ռազմական գործի հիանալի կազմակերպիչ՝ ծառայության ընթացքում կառուցել է բազմաթիվ պաշտպանական ամրություններ, բացել ճանապարհներ, կառուցել հենակետեր։ 1838-ին հիմնեց Նովոռոսիա հենակետը, որով հիմք դրվեց ներկայիս Նովոռոսիյսկ քաղաքին։ Բազմիցս վարել է դիվանագիտական բանակցություններ օտարերկրյա աստիճանավորների հետ։ Սեւծովյան երկրամասի վիճակի մասին նրա կազմած զեկուցագրերը ունեցել են ոչ միայն ռազմաքաղաքական, այլեւ գիտական արժեք, եւ պատահական չէր, որ ընտրվեց Ռուսաստանի աշխարհագրական ընկերության անդամ։
Լինելով բազմազբաղ մարդ՝ ամբողջովին խրված ռազմական գործի մեջ, Սերեբրյակովը երբեք չխզեց կապն իր հայրենակիցների հետ։ Նա հայ էր եւ խորապես գիտակցում էր դա՝ պատասխանատվություն զգալով մասնավորապես իր երկարատեւ ծառայության վայրում՝ Չերքեզիայում ապրող հայերի վիճակի նկատմամբ։ Պահպանվել եւ ներկայումս Մատենադարանի Կաթողիկոսական դիվանի ֆոնդում տեղ է գտել Ամենայն հայոց կաթողիկոս Ներսես Աշտարակեցուն ծովակալի հղած նամակներից մեկը, որով նա մտահոգություն է հայտնում Վեհափառին չերքեզահայության շրջանում եկեղեցու բացակայության առիթով, խնդրում բացել եւ քահանա ուղարկել հոգեւոր ծառայության համար։ Նամակը գրված է 1850թ. մարտի 22-ին, գրաբարով։ Ծովակալը թախանձագին խնդրում է (այս եւ մյուս մեջբերումները ներկայացնում ենք ժամանակակից հայերենով). «Ջանացեք հայոց սուրբ եկեղեցու շուրջ մերձավորել այն չերքեզահայերին, որոնք կորցրել են իրենց նախահայրերի ճշմարիտ հավատը եւ դավանանքը»։
Ծովակալի խնդրանքը բավարարվում է՝ կաթողիկոսի աջակցությամբ եւ Սերեբրյակովի ջանքերով Նովոռոսիյսկում բացվում է հայկական հոգեւոր կենտրոն, որի շուրջ համախմբվում են Չերքեզիայի, Անդրկուբանի եւ այդ շրջանի Տրապիզոնից գաղթած հայերը։ Դա ազգապահպանման մեծ ազդակ էր, եւ դրանով ռուսական նավատորմի փառաբանված ծովակալը որդիական սիրով ծառայություն էր մատուցում իրեն ծնող ժողովրդին։
Ծովակալի քայլը պատահական չէր. հիշյալ նամակից երեւում է, որ կաթողիկոսի հետ նրա նամակագրական կապը եղել է տեւական։ «Ձերդ Վեհափառ տիրոջ շնորհաբեր նամակը՝ գրված անցյալ տարվա սեպտեմբերի 14-ին, մեծ ուրախությամբ ստացանք բժիշկ Ռոման Նադիրյանի ձեռքից»,- կարդում ենք նամակում։ Ծովակալը կաթողիկոսին տեղեկացնում է նաեւ, որ ստացել է նրա ուղարկած եկեղեցական անոթներն ու զարդերը եւ ի պահ հանձնել նույն բժիշկ Նադիրյանին՝ մինչեւ կբացվի եկեղեցին։ Անկասկած՝ Նադիրյանը եղել է չերքեզահայ, ինչը եւս վկայում է այն մասին, որ Սերեբրյակովը կապեր է ունեցել հայ համայնքի հետ, անձամբ ճանաչել նրա երեւելի մարդկանց։
Ուշագրավ հանգամանք. ինչպես ասացինք՝ կաթողիկոսին ուղղված նամակը գրված է գրաբարով, բայց ոչ իր՝ Սերեբրյակովի ձեռքով։ Դրա բացատրությունը տալիս է ինքը՝ ծովակալը. «Կխնդրեմ մեծապես թողություն շնորհեք, որ ինքս հայերեն լավ չկարողանալով՝ ուրիշի ձեռքով կգրեմ»,- որպես հետգրություն հայերեն ավելացրել է նա հիշյալ՝ 1850թ. մարտի 22-ի նամակի վերջում։
Լազար Սերեբրյակովը, ուրեմն, ծնված եւ մեծացած լինելով ռուսական միջավայրում, խոսել է հայերեն եւ իր կարողության չափով գրել մեսրոպյան սուրբ գրով։ Նկատենք, որ հայերեն լավ չիմանալու համար նա թողություն է խնդրում կաթողիկոսից։ Մեծ խորհուրդ կա նրա այդ մեղայական քայլում։