ԵՐԱԶՆԵՐ ՀԱՓՇՏԱԿՈՂԸ

Նվիրվում է ՀՀ ազգային հերոս Ջիվան Աբրահամյանի հիշատակին

Քանի՞ տարի է անցել այդ հեռավոր պատերազմից… Իմ երազները, սակայն, ինձ հանգիստ չեն տալիս. ամեն գիշեր ինձ այցի են գալիս իմ մարտական ընկերները, իմ սպասումները, տագնապները… Որքան իրական են, շոշափելի, կենդանի, միեւնույն ժամանակ՝ անմարմին, խուսափուկ ու վաղանցուկ… Եվ որքան նման են իմ երազները ծերուկ Կուրասավայի երազներին։ Ասես մի խորհրդավոր, շատ խորհրդավոր գիշեր, որ աշխարհը չիմանա, ես թաքուն հափշտակել եմ նրա երազները… Եվ մշտապես նույն պատկերներն են կինոժապավենի պես անընդհատ ու անվերջ կրկնվում, եւ նույնն է հուզմունքը՝ նույնն են ապրումները…

…Իբր քայլում եմ մի շատ երկար, անվերջանալի թվացող թունելի միջով։ Շուրջս խավար է, գերեզմանային լռություն։ Միայն իմ քրքրված ճտքավոր զինվորական կոշիկների արձագանքն եմ լսում եւ մեկ էլ անհավասար ու ծանր շնչառությանս ձայնը։ Արձակված են հնամաշ շինելիս կոճակները, բաց է օձիքս… Եվ իմ իսկ ոտնաձայների ուղեկցությամբ ծանր ու վհատ քայլերով գնում եմ դեպի թունելի վերջում նշմարվող լույսը։

Ահա եւ թունելախորշի բերանին եմ. համատարած լռություն է։ Տեղ-տեղ շրջակա լեռների լանջերին սպիտակին է տալիս հերվա ձյունը։ Շուրջս խավար է։ Եվ միայն հեռվում, շատ հեռվում՝ խոր ձորակի մեջ, դեղնավուն մի լույս է թույլ թրթռում, այնքան թույլ, որ ասես ուր որ է կմարի…

Ամեն ինչ ճիշտ այնպես է, ինչպես ծերուկ Կուրասավայի երազում։ Հիշո՞ւմ եք։

Եվ ես միայնակ եմ, միայնակ, ինչպես աշխարհի վերջին մարդը։

-Դըմփ-դըմփ, դըմփ-դըմփ…

Հեռվից, շատ հեռվից, թունելի խորքից դոփյունի ձայներ եմ լսում։ Մի՞թե երազում եմ։ Ոտնաձայները գնալով ավելի հատու եւ հստակ են լսվում՝ դըմփ-դըմփ, դըմփ-դըմփ… Սարսափած նայում եմ թունելի մութ երախին։ Ոտնաձայները մոտենում են, եւ ահա թանձր ու անթափանց խավարի միջից հայտնվում է զինվորի կերպարանքը։ Ահաբեկված նայում եմ՝ դեմքը պատի ծեփի նման ճերմակ է։ Ճերմակ են նաեւ ձեռքերը։ Զինվորը մոտենում է ինձ ու մի քանի քայլ հեռավորության վրա զգաստ կանգնում։

-Շարքային Նագուչի՞,- շշնջում եմ ես։

Աչքերս սարսափից ասես դուրս են թռչելու ակնախոռոչներից։ Ձայնս օտարոտի է, անծանոթ, ասես ոչ թե ես, այլ ուրիշ մարդ, թերեւս հենց ինքը՝ ծերուկ Կուրասավան է խոսում։

-Ճիշտ այդպես, պարոն հրամանատար,- պատվի է առնում զինվորը։

Ետ-ետ եմ գնում։ Աչքերիս չեմ հավատում։ Լեզուս կարկամել է։

-Հրամանատա՛ր,- անվճռական շարունակում է զինվորը,- ճի՞շտ է, որ ինձ սպանել են պատերազմի դաշտում։ Ես չեմ ուզում հավատալ, որ զոհվել եմ… Ախր, ես, ախր, ես տուն էի գնացել եւ մորս թխած կարկանդակներն էի ուտում… Ես դա շատ լավ հիշում եմ…

Երկա՜ր լռելուց հետո մի կերպ արտաբերում եմ.

-Այո՛, դու ինձ այդ մասին արդեն պատմել ես։ Երբ քեզ խփեցին, ես քո կողքին էի… Քո գլուխն իմ ծնկներին էր։ Դու այդ մասին ինձ պատմեցիր, երբ մի պահ ուշքի եկար, աչքերդ բացեցիր… Հետո դու մեռար… Դու իսկապե՛ս մեռար…

Զինվորն ինձ է նայում անհամարձակ, հուսահատ հայացքով. նա չի ուզում հավատալ իմ ասածին։ Մի պահ ինձ թվաց՝ կփղձկա, լաց կլինի, բայց նա հավաքեց իրեն.

-Ճիշտ այդպես, պարոն հրամանատար… Բայց իմ ծնողները չեն հավատում, որ ես զոհվել եմ,- ասում է ու դանդաղ շուռ գալիս դեպի հեռվում, շատ հեռվում վառվող աղոտ լույսը,- այնտեղ, հրամանատար, իմ տունն է… Հայրս ու մայրս դեռ սպասում են ինձ։ Նրանք չեն հավատում, որ ես չկամ, որ իսկապե՛ս չկամ… Նրանք երկուսով դեռ սպասում են…

-Ցավում եմ, շարքային Նագուչի,- թուքս մի կերպ կուլ տալով ասում եմ ես,- շատ եմ ցավում, բայց դու զոհվել ես, դու մեռար իմ ձեռքերի մեջ…

Զինվորը տխրում է. նա ոչ մի կերպ չի ուզում հաշտվել իր մեռած լինելու մտքի հետ։ Նա շրջվում է գլխիկոր ու դանդաղ քայլերով նորից ուղղվում դեպի թունելի խորքը…

-Շարքային Նագուչի,- հուսահատ կանչում եմ նրա հետեւից։

Զինվորը ձայնիս վրա դառնում է դեմքով դեպի ինձ, կանգնում է զգաստ։ Եվ ես պատվի եմ առնում։ Նա մի քանի քայլ ետ-ետ է գնում, հետո կրկին շուռ է գալիս ու կամաց հեռանում-կորչում է թունելի խավարում, անէանում…

Ես կանգնած եմ մենակ, ավելի մենակ, քան երբեւէ, ես մենակ եմ իմ տառապանքների, իմ սարսափների ու տագնապների հետ… Մենակ է ասես ամբողջ տիեզերքը…

Աստված իմ, մի՞թե այս ամենը երազ է։ Եվ հանկարծ.

-Դըմփ-դըմփ, դըմփ-դըմփ…

Քարանում եմ՝ սարսափած հայացքս թունելախորշին հառած։ Թվում է՝ մի ամբողջ գունդ է խրոխտ հանգով դոփում։ Զինվորական երկարաճիտ կոշիկների դոփյունը գնալով ուժգնանում է։

-Աստված իմ, ի՞նչ է կատարվում,- վախից այլայլված՝ մտածում եմ ու ակամա ետ-ետ ընկրկում։

-Դըմփ-դըմփ, դըմփ-դըմփ… Եվ խավարի միջից դուրս է գալիս զինվորական շարասյան առաջին շարքը, ապա երկրորդը, երրորդը, չորրորդը… Դոփյունի հուժկու ձայնն արդեն արձագանքում է շրջակա լեռներում ու ձորերում։ Շարունակում եմ բնազդորեն ընկրկել, նահանջել, մինչեւ որ թիկունքս առնում է բետոնե պատին… Աստված իմ, իմ զինվորներն են՝ կավճի պես սպիտակ դեմքերով, ձեռքերով։

-Վա՜շտ, կա՜նգ ա՛ռ։ Հավսա՜ր, զգա՛ստ,- բարձր ու խրոխտ հրամայում է ավագը։ -Պարոն հրամանատար, երրորդ վաշտը վերադարձել է ճամբար։ Զոհեր չկան։

-Զոհեր չկա՞ն…,- լացակումած մրմնջում եմ՝ աչքս չկտրելով նրանց սփրթնած, ճերմակ երեսներից։

Հուզմունքն ինձ խեղդում է, եւ հազիվ եմ ասում.

-…Ես հասկանում եմ ձեր ապրումները, զգում եմ ձեր ցավը, իմ եղբայրներ, բայց եւ այնպես… դուք բոլորդ զոհվել եք… Երրորդ վաշտը ոչնչացվեց մինչեւ վերջին զինվորը, ոչ ոք կենդանի չմնաց… Դուք բոլորդ, իմ սիրելիներ, զոհվեցիք դաժան ու անհավասար մարտում… Ներեցեք ինձ,- արցունքները դեպի ներս են հոսում,- միայն ես ողջ մնացի… Ինձ չսպանեցին… Հավատացեք… ես հիմա չեմ կարողանում նայել ձեր աչքերին… Այդ ե՛ս ձեզ մահվան բերան տարա… Ես կարող էի կատարվածի մեղքը բարդել անհեթեթ պատերազմի վրա, բայց ես պարզապես չկարողացա ձեզ պաշտպանել…

Անձայն հեկեկում եմ…

-Ես էլ կուզեի ձեզ հետ մեկտեղ զոհվել, բայց ինձ գերեցին։ Հավատացեք ինձ՝ գերության մեջ ես այնքան շատ եմ տառապել, որ թերեւս հազար անգամ հեշտ կլիներ մեռնելը… Ես ամեն օր Աստծուց մահ եմ աղերսել… Սիրելի զինվորներ, ես զգում եմ ձեր ցավը, ձեր տառապանքը։ Ձեր ճակատագիրն ավելի դաժան եղավ, քան իմը։ Բայց, ազնիվ խոսք, ես կուզենայի ձեզ պես ու ձեզ հետ զոհվել այնտեղ՝ մարտի դաշտում։ Հավատացեք իմ խոսքերի անկեղծությանը… Ձեզ բոլորիդ հիմա հերոս են անվանում… Այսպես դուք աշխարհին ոչինչ չեք ապացուցի… Խնդրում եմ՝ վերադարձեք եւ հանգչեք խաղաղությամբ…

Վաշտն անշարժ կանգնել է՝ հրամանի սպասելով։

Դողդղացող ձեռքերով կոճկում եմ շինելիս կոճակները, դժվարությամբ գցում օձիքիս կեռիկը եւ ուղղելով տառապանքից կորացած մեջքս՝ պատվի եմ առնում.

-Երրորդ վա՜շտ, զգա՛ստ։ Հե՜տ դա՛րձ, քայլո՜վ մա՛րշ։

Վաշտի կանոնավոր շարքերը ձգվում են ինչպես շքերթում եւ շեփորի հնչյունների ներքո հատու քայլքով շարժվում դեպի թունելի խորքը… Դըմփ-դըմփ, դըմփ-դըմփ…

Եվ թանձր խավարը մեկը մյուսի հետեւից կլլում է իմ վաշտի առաջին շարքի զինվորներին, հետո երկրորդ, երրորդ… Արցունքներիս միջից տեսնում եմ եզրափակող շարքի զինվորների մեջքներին կպած քնապարկերն ու գոտիներից կախ կաթսաները…

Ահասարսուռ դոփյունի արձագանքը հետզհետե խլանում է։

-Դըմփ-դըմփ, դըմփ-դըմփ…

…Արթնանում եմ ճտքավոր կոշիկների դոփյունից, որ դեռ հնչում է ականջներումս՝ ջնջելով երազի ու իրականության, ներկայի ու անցյալի սահմանները։ Քանի՜ տարի է անցել պատերազմից… Եվ ինչո՞ւ այդ երազներն ինձ դադար չեն տալիս այնպես, ինչպես պատերազմից 50 տարի անց անգամ դադար չտվեցին ծերուկ Կուրասավային, մինչեւ այդ փխրուն, օդեղեն ու եթերային իր երազները չպատմեց աշխարհին… եւ իր զոհված ընկերների տառապանքի գնով նորովի չարարեց աշխարհը՝ գեղեցիկ ու բարի, եւ մարդուն՝ Աստծո նման հզոր ու անպարտ…

Երազները մեր կյանքի մի մասնիկն են, իրականության շարունակություն։ Թերեւս ես տեսել եմ ոչ թե ուրիշի, այլ հենց իմ երազները, քանզի երազները մերն են, միայն մերը, եւ ոչ ոք չի կարող դրանք հափշտակել…

ԳԵՎՈՐԳ ԱՍԱՏՐՅԱՆ

* Ակիրա Կուրասավա – Ճապոնացի աշխարհահռչակ կինոռեժիսոր (1910-1998թթ.)։ Մեծ է Կուրասավայի ներդրումը համաշխարհային կինոարվեստի մեջ։ Նրա լավագույն ֆիլմերը՝ «Հարբած հրեշտակը», «Յոթ սամուրայները», «Ռասյոմոն», «Դերսու Ուզալան», «Կարմիր մորուքը», «Թիկնապահը» եւ «Կուրասավայի երազները» հեղինակին բերել են համաշխարհային փառք։