ԿՅԱՆՔԸ ՆՇԱՆԱՌՈՒԹՅԱՆ ՏԱԿ

Մտնում եմ գետնատնակ… ու մի պահ չեմ հասկանում` ինչ է կատարվում: Ծիծեռնակների մի խումբ բարձր ծլվլոցով անկանոն թռչում է դես ու դեն` պտույտներ գործելով օդում ու համարյա դիպչելով գլխիս:

–Էս ի՞նչ էր,- անակնկալի եկած՝ հարցնում եմ երիտասարդ զինվորականին:

–Ծիծեռնակներ են,- բացատրում է հանգիստ: –Տեսեք` քանի բույն են շինել:

Ես նստում եմ օճորքին: Բոլոր բներում ձագեր կան:

–Ի՞նչ էլ տեղ են գտել բույն սարքելու,- լարվածությունս դեռ չի անցել:

–Չէ՛, ինչո՞ւ,- զինվորականը ժպտում է ներողամիտ,- մենք իրար լավ ենք հասկանում:

–Մենք` ո՞վ:- Ես ճիգով ձայնիս փափուկ ելեւէջներ եմ տալիս:

–Դիրքապահ տղաներն ու ծիծեռնակները: Ամեն մեկս մեր բույնն ու մեր ձագերին ենք պաշտպանում: Պայմանագրայինների մեծ մասը մոտակա գյուղերից է:

–Ինձ տեսան, գազազեցին,- ես դեռ «կռիվ» եմ տալիս ծիծեռնակների հետ:

–Որովհետեւ անծանոթ եք: Մտածեցին` կվնասեք ձագերին կամ կքանդեք իրենց  բույնը:

–Ահա թե ինչ, փաստորեն հարձակման էին պատրաստվում, դիրքավորվում էին,- զինվորականը բարձրաձայն ծիծաղում է:

–Չէ՛, ինքնապաշտպանության,- ասում է,- մենք ու մեր ծիծեռնակները մեր ունեցածն ենք պաշտպանում օտարներից: Չենք հարձակվում:

–Ես Գեւորգն եմ,- երիտասարդ զինվորականը մեկնում է ձեռքը: Ու մենք «հաշտվում ենք»:

–Այս դիրքն իմ երկրորդ տունն է, ես այստեղ եմ մեծացել,- ասում է Գեւորգը:- Հայրս 22 տարի այս դիրքում զենքը ձեռքին կանգնել է թշնամու առաջ: Ինձ հետը հաճախ էր բերում պոստեր: Հետո հայրս թոշակի գնաց: Ու  ես փոխարինեցի նրան: Արդեն չորս տարի է՝ պայմանագրային զինծառայող եմ: Բերքաբեր գյուղից եմ: Մեր գյուղը կպած է դիրքին, իսկ քիչ այն կողմ ադրբեջանցիներն են. մեր պատշգամբից ադրբեջանցիների տները երեւում են: Փոքրուց կրակոցների ձայնը մեր առօրյայի մի մասն է եղել: Ուժեղ գնդակոծությունների ժամանակ տղամարդիկ երեխաներին հանում էին գյուղից: Հիմա էլ նույնն է: Երբ ադրբեջանցիներն անկանոն կրակում են, մարդիկ շարունակում են աշխատել այգիներում, ասես ոչինչ չի եղել, փորում են, սալոր ու լոբի են հավաքում: Նույնիսկ կենդանիները` խոզերն ու հավերն են արհամարհում ադրբեջանցիների աննպատակ «ելույթները»: Բայց պատահել է, որ խփել են «վտանգավոր» զենքով: Մի անգամ դիրքերում էի, երբ ականանետով խփեցին: Ականը պայթել էր մեր բակում, տան պատուհանները ջարդվել էին, բայց, փառք Աստծո, ոչ մեկը չէր վնասվել…

–Ուզում եմ Ձեր պատշգամբից նայել ադրբեջանցիներին ու տեսնել ականի բացած փոսը,- ասում եմ Գեւորգին:

–Համ էլ տղայիս հետ կծանոթանաք: Գոռս երեք տարեկան է, հենց Ձեզ տեսնի, կասի…

Ես հասկանում եմ, որ ոչինչ չեմ հարցրել Գեւորգի ընտանիքի մասին: Այն մարդկանց մասին, որոնց օրն սկսվում ու ավարտվում է թշնամու նշանառության հետ: Ես վերջապես գլխի եմ ընկնում, որ ադրբեջանցիների տներն ու դիրքերը եւ թշնամու գնդակոծումից առաջացած փոսը տեսնելուց առաջ տրամաբանական կլիներ, որ ցանկանայի տեսնել Գեւորգի փոքրիկ տղաներին ու հարցնեի նրա մորը` դժվար չէ՞ արդյոք 26 տարի շարունակ սպասել, թե երբ դիրքերից կիջնեն ամուսինդ ու որդիդ, մանավանդ` երբ երբեմն կրակոցները դառնում են ուժգին ու հասցեական…

–Գիտեք, ինձ մի պահ թվաց, թե ծիծեռնակները չղջիկներ են, ես շատ եմ վախենում չղջիկներից: Մի անգամ մեր լուսամուտը բաց էինք թողել…,- անվստահ արդարանում եմ ես, իբր` չղջիկներից վախենալու պատճառով էր, որ մոռացա դիրքապահի հարազատներին:

…Զինվորական մեքենան թափահարելով հաղթահարում է խորդուբորդ զառիթափ, նեղ կածանն ու… հրաշք: Ասես գետնի տակից աչքերիդ առաջ բացվում է դրախտը: Անտառապատ, կանաչ բլուրների գրկում` արեւից փայլող լիճը, Սուրբ Գեւորգ եկեղեցին` վարդագույն, սրբատաշ քարերով, ավելի հեռվում սեւ, փայլփլուն ահռելի ժայռաբեկորը` վրան Գագաբերդը: Ես իջնում եմ մեքենայից ու մոտենում ձորապռնկին, որտեղից տեսարանն ասես ափիդ մեջ է:

Գեւորգին դուր է գալիս իմ զմայլանքը: Դեմքին անթաքույց հպարտություն կա:

–Հիմա հասկանում եմ, թե ինչու եք այսպես ամուր կպած Ձեր հողին: Այս գեղեցկության համար մեկ չէ, հազար կյանք էլ կտաս,- ասում եմ ինքս իմ ասածին խորապես հավատալով:

–Բարեւ, աղջի՛կ ջան:

Նոր եմ նկատում, որ կանգնած եմ փոքրիկ միհարկանի տան ցանկապատի մոտ:

–Բարեւ, բարեւ, տատի՛կ ջան,- ընդգծված սիրալիրությամբ պատասխանում եմ ողջույնին:

–Նե՛րս եկեք,- տատիկը ձեռքով է անում` մոտենալով դարպասին:

–Ես Գայանեն եմ,- ասում եմ՝ գրկելով տատիկին,- Երեւանից եմ, եկել եմ հոդված գրելու դիրքապահների մասին:

–Բարով ես եկել, ես էլ քո Ամալյա տատիկն եմ,-տատիկի խալաթից վարդի, դեղձի, ռեհանի խառը հոտ է գալիս, որը հիշեցնում է Նոյեմբերյանի շրջանի Բարեկամավան գյուղի` պապիս տան նկուղի հոտը: Հանկարծ ես հասկանում եմ, որ  կպել եմ տատիկի կրծքին, հոտոտում եմ նրա խալաթն ու բաց չեմ թողնում գրկիցս: Գեւորգը նայում է զարմացած–շփոթված ժպիտով:

–Որ դիրքապահները չլինեն, մենք կորած ենք: Իմ թոռն էլ է  զինվորական` դիրքապահ: Ամեն ընտանիք պիտի գոնե մի դիրքապահ ունենա: Հիմա շատ քիչ են կրակում, որովհետեւ գիտեն` մերոնք մեկին երկու պատասխանելու են:

Այգում վարդերը ծաղկել են, փիփերթը գորգ է հյուսել հողին, իսկ  ծառերից  մրգերը դեռ չեն քաղել: Ամալյա տատիկը եռանդուն ներսուդուրս է անում ու սեղանը լցնում գյուղական բարիքներով:

–Սա վարդավառի նազուկ է, սա շուշանի թթու, սա պանիր, սա իմ քաշած օղին:

–Արեւշատություն,- ասում եմ ես: Իմ գյուղում այդպես են ասում օջախն օրհնելիս:

–Անփորձանք լինեք,- ասում է Ամալյա տատիկն ու դատարկում օղու բաժակը: Րոպեներ անց մեր մեքենան կանգ է առնում Գեւորգենց դռանը:

Եթե ես նկարիչ լինեի, մի սիրուն կտավ կպատկերեի ու վրան կգրեի` երջանկություն: Գյուղական մեծ ընտանիքը հավաքվել է սուրճի սեղանի շուրջ: 90-ամյա Երան տատը, տանտիկինը` Սվետան, Գեւորգը, նրա գեղեցկուհի կինը` Լուսինեն, երկու փափլիկ սիրուն տղաները` երեքամյա Գոռն ու մեկամյա Արշավիրը, ընտանիքի  դուստրը` Գայանեն, ու նրա նշանածը: Բոլորն էլ ժպտուն ու պայծառ: Այգում կանաչ ծառերի տակ վազվզում են հավերն ու խոզերը: Ես կանգնել եմ ու անելիքս չիմացողի պես մի պահ վայելում եմ այս գեղեցիկ, բարի, տրամադրող տեսարանը:

–Որ մեծանամ, գնալու եմ պատերազմ, թուրքերին կրակեմ,- ասում է երեքամյա Գոռը` դիմելով ինձ:

–Չե՞ս վախենում,- ես բռնել եմ հանգը:

–Չէ՛,- երեխան թափահարում է գլուխը,- պապայիս հետ եմ գնալու:

–Հա, պապայիդ հետ ես էլ չէի վախենա,- համաձայնում եմ ես:

–Ինքը կրակոցների սովոր է,- ասում է Գոռի մայրը` Լուսինեն:-Բոլորս էլ սովոր ենք: Մարդը ամեն ինչի սովորում է: Սկզբում, երբ Գեւորգը դիրք էր բարձրանում, անհանգստությունից տեղս չէի գտնում, գիշերները չէի կարողանում քնել: Հետո հասկացա, որ այս գյուղում ապրող յուրաքանչյուր տուն դիրք է, ու այդ տներում ապրող յուրաքանչյուր մարդ` դիրքապահ: Երբ մենք գյուղում ենք, մեր  ամուսինները, հայրերը, եղբայրները հազարապատկված քաջությամբ են կանգնում թշնամու առաջ: Մարդաշատ, շեն գյուղը ամենաանառիկ դիրքն է ու ամենաուժեղ զենքը:

Ես մոտենում եմ պատշգամբին, որ նորից տեսնեմ եկեղեցին, լիճը, Գագաբերդը:

–Մա՛մ ջան, չտխրես… բանակ ենք գնում ախպերս ու ես,- ականջիս է հասնում երեքամյա Գոռի երգը: Ես շրջվում եմ: Ու հանկարծ, չգիտես ինչու, հիշում եմ գետնատնակի օճորքին բույն հյուսած ծիծեռնակներին…

ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ