ՄՈՆԹԵ ՄԵԼՔՈՆՅԱՆԻՆ ՆՎԻՐՎԱԾ ՆՈՐ ՑՈՒՑԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ

«Պիտի ուզենայի ոչ թե երդում ընեն իմ անունով, այլ գործ ընեն այս պայքարի մեջ»

 ՄՈՆԹԵ ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ

 Նոյեմբերի 11-ին ՀՀ ՊՆ «Մայր Հայաստան» ռազմական պատմության թանգարանում նշվեց ՀՀ Ազգային հերոս և Արցախի հերոս Մոնթե Մելքոնյանի 60-ամյակը: Միջացառումը սկսվեց «Հաղթանակ» զբոսայգում տեղադրված Մոնթե Մելքոնյանի կիսանդրու մոտ՝ ծաղիկների խոնարհման, հոգեհանգստի և խնկահարման արարողություններով: Թանգարանին կից «Մարշալ Բաղրամյան» ծառուղում կայացավ ծառատունկ՝ ի նշանավորումն Ազգային հերոսի հոբելյանի: Այնուհետև հյուրերը մասնակցեցին ցուցադրությանը: Բացման խոսքով հանդես եկան ՀՀ ՊՆ «Մայր Հայաստան» ռազմական պատմության թանգարանի պետի պաշտոնակատար, մայոր Կ. Մելիք-Թանգյանը և գլխավոր խորհրդատու, կապիտան, Լ. Առուշանյանը:  

Մոնթե Մելքոնյանին նվիրված թանգարանի նորացված ցուցադրությունը յուրահատուկ է նրանով, որ առաջին անգամ են ներկայացվում հերոսի անձնական իրերը, նրա վերջին զինվորական համազգեստը, որն իր հագին է եղել այդ չարաբաստիկ օրը` 1993թ. հունիսի 12-ին: Մասունք դարձած  այդ ամենը մինչ այժմ կարելի էր տեսնել միայն լուսանկարներում կամ պատերազմական տարիներին կատարված տեսագրություններում: Առաջին անգամ են ցուցադրվում նաև Մոնթեի նամակներն` ուղղված ֆրանսահայ լրագրող և Մոնթեի գաղափարակից ընկեր Միրիամ Գոմ-Սարոյանին: Ներկայացված է նաև երկու պատմական արժեք ունեցող փաստաթուղթ, որ նույնպես ի պահ թանգարանին փոխանցվել են Միրիամ Գոմ-Սարոյանի կողմից: Ինչպես հայտնի է, 1985թ. Մոնթեն  երկրորդ անգամ ձերբակալվել էր Փարիզում: Ճիշտ է, նա իրեն բնորոշ հումորով հետագայում գրեց, որ. «Բանտը շատ-շատ լավ տեղ է՝ կյանքը ճանաչելու, լեզուներ սովորելու, մտածելու և մարզվելու համար», սակայն  իրականությունն իհարկե դաժան էր: Բավական է նշել, որ մի քանի ամիս շարունակ Մոնթեին պահում էին ծանր պայմաններում` մենախցում: Նա երկար ժամանակ պայքարեց քաղբանտարկյալի կարգավիճակ ստանալու համար, որպեսզի օգտվի տարրական իրավունքներից: Նույնիսկ հարազատների և մտերիմների այցելություններն էին արգելված, ինչի մասին են վկայում Պուասսիի կալանատան տնօրենի այս երկու նամակ-պատասխանները, որտեղ հերթական անգամ մերժվում է Մոնթեին այցելելու մասին Միրիամի խնդրանքը: Այդ տարիներին Մոնթեն բազմաթիվ հոդվածներով, աշխատություններով հանդես եկավ սփյուռքի մի շարք պարբերականներում: Ուզում եմ մի մեջբերում անել նրա մտորումներից, որ շատ արդիական է հատկապես վերջին օրերի մեր հասարակական բանավեճերի ֆոնին: Դեռևս 1988թ. բանտային հոդվածներից մեկում Մոնթեն գրել էր. «Ժամանակն է , որ մենք բարձրաձայն մերժենք այն ռոմանտիկ  պատկերացումը, թե «իմ զենքը իմ գրիչն է» …Միսաք Մանուշյանը և Կառլեն Անանյանը օրինակելի մտավորականներ էին, և երկուսն էլ գործածում էին թե՛ զենք, թե՛ գրիչ: Սփյուռքում շատ «մտավորականներ» կան: Մինչդեռ մենք կարիք ունենք մարտիկների, զինվորականների, ֆիդայիների»: Եվ այդպես էլ արեց: Մոնթեն անձամբ կյանքի կոչեց  իր մտքերը: Բանտարկությունից ազատվելուց հետո եկավ Հայրենիք, թողեց իր գիտությունը, մեկնեց ռազմաճակատ` զենքով գրելու հայոց պատմության իր փառահեղ էջը:

Երկու խոսք Մոնթեի ցուցադրվող նամակների մասին: Ընդամենը երկու նամակ, սակայն դա էլ բավական է հասկանալու Մոնթեի թե՛ բարձր մարդկային հատկանիշները և թե՛ Մոնթեի գաղափարի զինվոր լինելը, ինչպես նրան բնութագրել է ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը: Միրիամ Գոմ-Սարոյանին ուղղված նամակներից մեկում Մոնթեն գրել է. «Այս անգամ մենք իրավունք չունենք կորցնելու: Արցախի կորուստը կարող է լինել Հայաստանի կորուստը: Մեր ժողովրդի հոգեբանությունը չի կարող տանել ևս մի մարտի պարտություն: Ազերիները չեն դադարի երբեք: Նրանք կշարունակեն ագրեսիան Զանգեզուրի դեմ»:

…Հոբելյանական միջոցառումը շարունակվեց թանգարանի հանդիսությունների դահլիճում: Հուշ-ցերեկույթին մասնակցում էին Մոնթե Մելքոնյանի մարտական ընկերները, որոնց թվում էին գեներալ-մայորներ Հ.Հարոյանը, Ա.Տեր-Թադևոսյանը, Վ.Ավետիսյանը, Ա.Պետրոսյանը, գնդապետ Աիդա Սերոբյանը, պատվավոր հյուրերի թվում էր Երևանի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետի դեկան Է.Մինասյանը: Հյուրերը պատմեցին հուշեր լեգենդար հրամանատարի մասին: Միջոցառման գեղարվեստական մասն ապահովեցին Երևանի պետական համալսարանի «Վարդանանք» ռազմահայրենասիրական հասարակական կազմակերպության անդամները, N75 հիմնական դպրոցի փոխտնօրեն Նանար Զեյնալյանը , ՀՀ ՊՆ  «Զորական» համույթը, Մոնթե Մելքոնյանի անվան  N 11 դպրոցի սաները և ՀՀ վաստակավոր արտիստ Դ.Ամալյանը:   

ԼԻԼԻԱ ԱՌՈՒՇԱՆՅԱՆ

ՀՀ ՊՆ «Մայր Հայաստան» ռազմական պատմության թանգարանի գլխավոր խորհրդատու