ԿԵՆՍԱԲԱՆԱԿԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ

Ներկայումս տեղի է ունենում արագորեն զարգացող մոլեկուլային կենսաբանության, գենային ինժեներիայի համատարած ներթափանցում պետության, հասարակության և անհատի կենսագործունեության բոլոր ոլորտներ: Դա մի շարք առավելությունների հետ մեկտեղ առաջ է բերում նաև ազգային անվտանգության համար նոր սպառնալիքներ: Միջազգային հակամարտություններն ու պատերազմները, որոնք նախկինում գերազանցապես ռազմական բնույթի էին և հնարավորինս կանխատեսելի, ստանում են նոր ձև և բովանդակություն: Ըստ այդմ, պետության անվտանգության համակարգում իր կարևորությամբ առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում կենսաբանական անվտանգության ապահովման ոլորտը:

Այժմ հանրությունը կենսաբանական անվտանգությունը հիմնականում մեկնաբանում է նեղ տեսանկյունով, համաձայն որի՝ կենսաբանական անվտանգությունը ախտորոշիչ, արտադրական, փորձարարական ոլորտներում կենսաբանական գործոնների հետ նորմատիվ իրավական փաստաթղթերի և կանոնների համապատասխանությամբ աշխատելն է:

Օրըստօրե ավելի հրատապ է դառնում կենսաբանական անվտանգության ավելի լայն մեկնաբանության անհրաժեշտությունը՝ կախված ժամանակակից մարտահրավերներից, դրանք են.

1. կենսաբանական ահաբեկչությունն ու գենային պատերազմները, նոր սերնդի կենսաբանական զենքի ստեղծումը,
2. նախկինում մարդկության համար անհայտ, նոր հիվանդությունների ի հայտ գալը,
3. վերացած համարվող հիվանդությունների կրկին հայտնվելը,
4. կենսաբանական անվտանգության տեսակետից վտանգավոր երկակի նշանակության տեխնոլոգիաների զարգացումը,
5. գենետիկորեն ձևափոխված օրգանիզմների կիրառման մակարդակի բարձրացումը,
6. ինչպես ազգային, այնպես էլ միջազգային մասշտաբի սպառնալիքներին համազոր կենսաբանական բնույթի արտակարգ իրավիճակների կանխարգելման և վերահսկման միջոցների կատարելագործումը:

Կենսաբանական անվտանգության լայն իմաստով սահմանման հրատապությունը պայմանավորված է նաև նրանով, որ ութնյակի որոշ երկրներ (ԱՄՆ,Անգլիա,Կանադա) ցանկանում են իրականացնել միջազգային վերահսկողական ֆունկցիաներ՝ հենվելով կենսաբանական անվտանգության համապարփակ մեկնաբանության և Միջազգային բժշկա-սանիտարական կանոնների  (ММСП, 2005) վրա:

Թվում էր, թե կենսաբանական անվտանգության միջազգային և գլոբալ սպառնալիքներին վերջ կդնեին համաշխարհային հանրության կողմից ընդունված այնպիսի երկու հիմնարար փաստաթղթերի ընդունումը, ինչպիսիք են 1972թ. «Կենսաբանական և թունավոր նյութեր պարունակող զենքի մշակման, արտադրման և կուտակման արգելման և դրա ոչնչացման մասին» և 1992 թ. «Կենսաբանական տարբեր տեսակների » մասին կոնվենցիաները:

Սակայն մի շարք երկրների փորձագետների կարծիքով, ներկայումս իրականացվում են կենսաբանական զենքի ստեղծման ակտիվ աշխատանքներ: Այսօր իրական փաստ է նոր սերնդի՝ էթնիկ, կենսաքիմիական (կոնվենցիայի ազդեցության տակ չի ընկնում), բազմակի դեղորայքային կայունություն ունեցող, ախտորոշմամբ չհայտնաբերվող, իմունիտետը շրջանցող, արտաքին միջավայրի գործոնների նկատմամբ կայուն կենսաբանական զենքի  ստեղծումը:

Փորձագիտական հետազոտությունները փաստում են, որ մեծացել է երկակի նշանակության տեխնոլոգիաների դերը կենսահաբեկչության զինանոցի հարստացման համար:

Մշակվում են միջնորդավորված ազդեցություն  ունեցող կենսաբանական զենքատեսակներ: Դրանք ներգործելով գյուղատնտեսական կենդանիների, բուսական կուլտուրաների  էկոլոգիական համակարգի վրա՝ ոչ միայն վնասում են ազգաբնակչության առողջությունը, այլ նաև երկիրը կանգնեցնում են սոցիալ-տնտեսական կորուստների առջև՝ սպառնալով ազգային անվտանգությանը;

Դանդաղեցված ազդեցությամբ կենսաբանական բնույթի սպառնալիք է գենետիկորեն ձևափոխված սննդամթերքը, քանի որ  դրա ներգործության արդյունքը ի հայտ է գալու ապագա սերունդների մոտ:

Չնայած Հայաստանի հանրապետությունում ներդրվել են մի շարք հիմնարար ակտեր՝ հաշվի առնելով կենսաբանական վտանգի գործոններով պայմանավորված ռիսկերը, այդուհանդերձ շարունակում են խորանալ հետևյալ ապակայունացնող գործոնները.

♦ Էկոլոգիական և սանիտարա-համաճարակային վիճակի վատթարացումը,

♦ կենսաբանական անվտանգության ապահովման կենտրոնացված պետական համակարգի բացակայությունը,

♦ հիմնարար և կիրառական կենսաբանական հետազոտությունների ծավալի կրճատումը,

♦ կենսաբանական անվտանգության ապահովման գիտական և արդյունաբերական ոլորտների զարգացման ցածր տեմպերը:

Այսպիսով, ՀՀ-ում կենսաբանական անվտանգության ապահովման վերը նշված խնդիրների բովանդակությունից ելնելով՝ առաջնահերթ են դառնում հետևյալ ոլորտային ուղղությունները.

1. ՀՀ-ում կենսաբանական անվտանգության ապահովման կենտրոնացված պետական մարմնի ստեղծումը,
2. կենսաբանական անվտանգության ապահովման ոլորտում օրենսդրական դաշտի կատարելագործումը և ներդաշնակումը միջազգային նմանատիպ իրավական ակտերի հետ,
3. կենսաբանության և կենսատեխնոլոգիայի ժամանակակից ուղղությունների առաջնահերթային զարգացումը,
4. կենսաբանական անվտանգության ապահովման հանրային իրազեկումը,
5. կենսաբանական խոցող գործոնների հայտնաբերման և դրանցից պաշտպանվելու նոր, ավելի կատարելագործված միջոցների ստեղծումը,
6. կենսաբանորեն վտանգավոր օբյեկտների և տարածքների գույքագրումն ու անձնագրումը:

ՄԱՐԳԱՐԻՏԱ ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ

կապիտան