ՄԱՅՐԵՆԻԻ ՈՒՍՈՒՑՉՈՒՀԻՆ

-Երեկոյան հանդիպենք,- ասում է Նաիրան: Նաիրան նկարչուհի է, նա աշխատում է Հայ մանրանկարչության կենտրոնում, իր գործընկերների հետ շարունակում է հայ մանրանկարչության ավանդույթները, մետաքսի վրա խաչեր, թռչնագիր տառեր է նկարում, մասնակցում է փոքրիկների համար գունավոր այբբենարանների հրատարակությանը… Եթե նա ուզում է տեսնել ինձ, ուրեմն՝ նոր մտահղացումներ են ծնվել գլխում:

-Հյուր ունեմ,- ասում եմ նեղսրտած, որ պիտի հետաձգեմ մեր հանդիպումը ու սկսում եմ պատմել: -Անծանոթ կին է՝ Նարինե անունով, Սմոլենսկում է ապրում 25 տարի: Եկել է Հայաստան և ուզում է տեսնել ինձ: Նա մի հետաքրքիր պատմություն պատմեց երեկ հեռախոսով: Ուրեմն՝ անակնկալ որովայնի սուր ցավեր է ունենում, բայց բժիշկները ոչ ցավի պատճառն են գտնում, ոչ էլ կարողանում են նվազեցնել այն: Մի օր, երբ ցավազրկողի ազդեցությամբ կարողանում է բացել աչքերը, մտնում է ֆեյսբուք, ու առաջին բանը, որ պատկերվում է էկրանին, Աստվածածնի նկարն է լինում ու մեր եկեղեցու հայրերի աղոթքներից մեկը: Սկսում է կարդալ աղոթքը: Կարդալ նորից ու նորից՝ ասես հափշտակության մեջ: Ու քնում է աղոթելիս: Արթնանում է առանց ցավի: Բժիշկները հետազոտությունները շարունակում են, բայց ոչ մի հիվանդություն չեն հայտնաբերում: Ցավն անցնում է անհետ:

-Դու ի՞նչ կապ ունես,- հարցնում է Նաիրան անհույզ: Նա անգիր գիտի մեր եկեղեցու, մեր քրիստոնեական հավատքի պատմությունը. հոգևոր հրաշքները նրա համար նույնքան բնական են, որքան ֆիզիկայի օրենքները:

-Աղոթքը ես էի հրապարակել: Բացի այդ, երկուսս էլ բարեկամավանցի ենք արմատներով…

-Ձայնագրիչդ կմիացնես,- ասում է Նաիրան:

-Ձայնագրիչս ինչո՞ւ միացնեմ,- զարմանում եմ,- այս պատմությունն ի՞նչ կապ ունի բանակի հետ:

Ընկալուչի մեջ լսվում է Նաիրայի ծիծաղը.

-Հոդվածի բույր զգացի. սահմանամերձ Բարեկամավան, արմատներ… Չեմ կարծում՝ ընթերցողին պատմելու բան չունենաս,- ու անջատում է հեռախոսը:

♦♦♦

Նարինեն գեղեցիկ, երիտասարդ կին է, բաց գույնի մազերով, սպիտակ մաշկով՝ ինչպես գրեթե բոլոր բարեկամավանցիները: Երեկ, երբ զրուցում էինք, ասաց, որ հրաշալի տղաներ ունի, գործարար ամուսին: Բոլորն էլ Սմոլենսկում են ապրում:

-Ժամանակավոր,- կրկնեց մի քանի անգամ:

25 տարի՝ ժամանակավո՞ր: Մինչդեռ կարող էին Բարեկամավանում ապրել. երեք օջախի լույս կվառեին: Ի՞նչ գործ ունեն Ռուսաստանում Սրաթանց Սարոյի ծոռները:

-Դժվար չէ՞ առանց հայրենիքի, պիտի որ լուրջ պատճառ ունենայիք Հայաստանից հեռանալու համար,- ասում եմ ու անմիջապես հասկանում, որ աննրբանկատություն էր արածս:

-Ես Երեւանում եմ ծնվել,- սկսում է Նարինեն: Ձայնից զգացվում է, որ պատրաստվում է երկար պատմել: -Երբ Երեւանում էի ապրում, իմ հայրենիքը Բարեկամավանն էր: Գյուղի չքնաղ պատկերը դաջված էր սրտիս մեջ: Հիմա, երբ Սմոլենսկում եմ, իմ հայրենիքը Հայաստանն է: Հայաստանի ամեն անկյունը հայրենիք է, անգամ այն վայրերը, որտեղ երբեք չեմ եղել:

…Երբ փոքր էի, հայրենիքն իմ ծնողն էր, երբ մեծացա, հայրենիքը դարձավ իմ զավակը:

Ես ձայնագրիչն աննկատ սահեցնում եմ անձեռոցիկի տակ ու Նաիրայի «հոդվածի բույրը» հիշելով՝ ժպտում եմ ինձուինձ: Նարինեն էլ է ժպտում:

-Սմոլենսկ գնալու որոշումը ամուսնունս էր: Գնաց աշխատելու: Ասում էր՝ մի քիչ փող հետ գցենք ու հետ գնանք: Առաջին ամիսներն անտանելի էին: Ես նման էի ծառից պոկված տերեւի, որ լողում է անհայտության մեջ: Չգիտեի՝ ոնց դիմանամ կարոտին, օրս ինչով լցնեմ: Հետո ծնվեց մի միտք՝ փրկօղակի նման: Սմոլենսկում բազմաթիվ հայ ընտանիքներ կային եւ օր օրի ավելանում էին: Նկատեցի, որ հնաբնակների երեխաները մոռացել են հայերենը, իսկ նրանք, ովքեր Սմոլենսկում էին ծնվել, առհասարակ հայերեն չգիտեն: Հայկական դպրոց չկար, ծնողները լարված աշխատում էին ու չէին կարող պատշաճ ժամանակ տրամադրել երեխաների հայեցի դաստիարակությանը: Հայ փոքրիկները ռուսական դպրոց էին գնում ու հետզհետե հեռանում հայկականությունից, իրենց արմատներից: Իսկ սա նշանակում է, որ նվազում էր նրանց՝ հայրենիք վերադառնալու հավանականությունը: Եվ ահա ես որոշեցի կիրակնօրյա հայկական դպրոց բացել Սմոլենսկում: Ռուսական դպրոցի տնօրենին խնդրեցի կիրակի օրերին թույլ տալ մի քանի ժամով զբաղեցնել դպրոցի դասասենյակներից մեկը: Հրաշալի կին էր: Երբ իմացավ, որ ես չեմ վճարվելու աշխատանքիս համար, ինքն էլ վարձ չվերցրեց ու կիրակի օրերին դպրոցը անհատույց տրամադրեց մեզ:

Սկզբում հավաքվեց 30 երեխա: Չեմ կարող նկարագրել հպարտությունս, ոգևորությունս, երբ հայ փոքրիկներին սովորեցրի հայերեն առաջին տառը, առաջին անգամ պատմեցի իրենց արմատների, ազգային կենսագրության, մեծերի, մշակույթի, ավանդույթների մասին:

Սմոլենսկի հայկական կիրակնօրյա դպրոցը բացվեց 2002-ին ու գործում է մինչ օրս: Արդեն իմ աշակերտների երեխաներն են այցելում դպրոց. այսպես ասած՝ թոռնիկներ ունեմ:

Ես մայրենիի ուսուցիչ եմ՝ Այբուբենի, լեզվի, գրականության, պատմության, մշակույթի, ավանդույթների… Մայրենիի, այսինքն՝ հայկականության: Անհագ կարդում էի, ջանում էի անընդհատ մեծացնել գիտելիքներիս պաշարը, անընդհատ նոր տեղեկություններ էի հայթայթում հայոց պատմության, մեծերի, հայոց մշակույթի մասին, որ ասելիք ունենամ: Բայց իմ խնդիրը երեխաներին ակադեմիական գիտելիքներ տալը չէր: Ես պիտի նրանց հոգում հայրենասիրության, ազգայինի հանդեպ սիրո կայծեր գցեի, որպեսզի նրանք սկսեին փնտրել իրենք իրենց, մեծանային որպես սեփական գույնն ու կերպը ունեցող, ինքնաճանաչ անհատ, չպոկվեին արմատից, կենսագրություն ունենային: Միայն օտարության մեջ ապրող մարդը կհասկանա, թե ինչ երջանկություն է, երբ դու հայ երեխային սովորեցնում ես մեր տառերը, ու նա քո սովորեցրած տառերով հայերեն գիրք է կարդում: Շատերը եկել էին Հայաստանի մարզերից, ու եթե տանը հայերեն խոսք էին լսել, ապա՝ միայն բարբառով, ու չգիտեին գրական հայերենը: Կիրակնօրյա դպրոցում նրանք գրական հայերեն սովորեցին: Ես փոքրիկներին պատմում էի հայոց պատմության հաղթական դրվագները: Պիտի տեսնեիք, թե նրանք ոնց էին հպարտանում իրենց ազգային պատկանելությամբ, հետո այն ամենը, ինչը լսել էին ինձնից, պատմում էին իրենց ռուս ընկերներին ու հպարտությամբ էին ասում, որ իրենք հայ են: Հաճախ ծնողները երեխաների հետ գալիս ու լսում էին մեր դասերը: Նրանց նույնպես հետաքրքիր էր սեփական անցյալն ու մշակույթը:

Երգի, պարի ուսուցիչները փոքրիկներին ազգային երգ ու պար էին սովորեցնում: Մենք միջոցառումներ էինք կազմակերպում, բեմադրում էինք մեր պատմական ճակատամարտերը՝ սկսած Ավարայրից մինչեւ Արցախյան ազատամարտ: Մեր հերոսների մասին էինք խոսում:

Պատահական չէ, որ ապրիլյան պատերազմի օրերին իմ փոքրիկները կամովին նվիրատվություն արեցին առաջնագիծը պահող զինվորների համար: Նրանք այնքան հուզված էին, մեծի նման տագնապած հայրենիքի համար, մեծի նման պատասխանատու:

Հարյուրավոր երեխաներ են անցել մեր կիրակնօրյա դպրոցով: Դպրոցն իր շուրջ համախմբեց հայ ընտանիքներին, ու ձեւավորվեց Սմոլենսկի հայկական համայնքը: Հետզհետե մեծացավ ու ամրապնդվեց կապը Հայաստանի ու մեր դպրոցի միջեւ: Հայաստանից մեզ գրքեր ուղարկեցին, ուսումնական ձեռնարկներ: Ես ցույց էի տալիս գրքերը փոքրիկներին ու ասում.

-Տեսեք, Հայաստանում ինչ-որ մեկը ինչ-որ գումար է կտրել իրենից, որ ձեզ համար գիրք գնի, որովհետեւ Հայաստանում ձեզ սիրում են, դուք իրենց մի մասնիկն եք:

Ու երեխաները երկյուղածորեն, ակնածանքով էին դիպչում գրքերին, ասես՝ Հայաստանի խորհրդանիշը լինեին:

Մի օր մի տղա եկավ դպրոց: 17 տարեկան, սեւ աչք-ունքով պատանի էր: Անունը Իլյա Ֆոմին: Ռուս էր: Ասաց, որ մորական տատի կողմից հայկական արյուն ունի եւ ուզում է հասկանալ, թե էդ ինչ արյուն է, հայերն ովքեր են, ինչ պատմություն ունեն… Ես առաջարկեցի, որ նա փոքրիկների հետ մասնակցի դասերին: Իլյան ոչ միայն սովորեց հայերեն տառերը, սկսեց կարդալ, այլև սիրահարվեց Հայաստանին ու հիմա այնքան գեղեցիկ հայերեն է խոսում: Ասում է, որ հայուհու հետ է ամուսնանալու, որովհետեւ հայերը խելացի են ու զգացմունքային: Իլյան շատ հայ ընկերներ է գտել ու ամեն ինչ անում է, որ շփվի հայերի հետ: Նա այնպիսի ոգեւորությամբ է յուրացնում մեր հայկական ավանդույթների մասին դասերը, այնպես է սիրում՝ սկսած եկեղեցական ծեսերից, ընտանեկան ու կենցաղային ավանդույթներից մինչեւ ազգային կերակուրներ: Շուտով Իլյան կգա Հայաստան՝ տեսնելու իր հեռավոր նախնիների երկիրը:

…Մենք խաչքար ենք տեղադրել ռուսական եկեղեցու բակում՝ որպես մեր Առաքելական հավատի խորհրդանիշ: Մեզ արդեն առանձին շենք են տվել կիրակնօրյա հայկական դպրոցի համար: Վերանորոգումից հետո՝ հոկտեմբերին, մեր շենքում շատ ավելի մեծ ծրագրեր կիրականացնենք: Կկարողանանք ավելի շատ փոքրիկների ուղարկել Հայաստան (արդեն 2-3 խումբ եղել է հայրենիքում): Նոր շենքը մենք կանվանենք Հայկական մշակույթի կենտրոն, որտեղ կտեղավորվի դպրոցը, և կծավալվի նաեւ մշակութային գործունեություն: Մենք Սմոլենսկում կստեղծենք փոքրիկ Հայաստան՝ մինչեւ վերջին մարդը վերադառնա հայրենիք:

-Իսկ երբ Սմոլենսկում այլեւս ոչ մի հայ չմնա՞…,-հարցնում եմ առանց դույզն-ինչ կատակի: Պարզապես անհնար է լսել Նարինեի պատմությունն ու չհամակվել նրա լավատեսությամբ:

-Երբ բոլորս հայրենիքում կլինենք, մեր մշակութային կենտրոնը կդառնա հայկական թանգարան,- պատասխանում է Նարինեն ամենայն լրջությամբ: -Ես վստահ եմ, որ մենք բոլորս մի օր հայրենիք ենք վերադառնալու: Առավել եւս՝ վստահ են իմ փոքրիկ աշակերտները: Նրանք գիտեն, որ իրենց տունը Հայաստանում է, որ իրենք հանգամանքների բերումով, ժամանակավոր ապրում են Սմոլենսկում ու անպայման տուն են վերադառնալու:

Երբ ես նոր էի գնացել Սմոլենսկ, ինքս ինձ հարցնում էի՝ ինչո՞ւ եմ այստեղ, ինչպե՞ս եմ ապրելու առանց երազանքների ու աննպատակ… Հիմա գիտեմ՝ ինչո՞ւ եւ ինչպե՞ս: Իմ գործունեության հեռահար նպատակը Սմոլենսկում ապրող բոլոր հայ փոքրիկներին հայրենիք վերադարձնելն է:

-Շատ համարձակ է հնչում,- ասում եմ խանդավառված:

-Այլապես՝ ո՞րն է մեր կիրակնօրյա հայկական դպրոցի նպատակը:

♦♦♦

Նաիրան նորից զանգել է.

-Հոտառությունս ո՞նց էր, ձայնագրիչդ միացրի՞ր:

-Շատ ուժեղ հոտառություն ունես,- ասում եմ ու պատմում կիրակնօրյա դպրոցի մասին:

-Վստահ եմ, որ շուտով Հայ մանրանկարչության կենտրոնի թռչնատառ Այբուբենը կհայտնվի Նարինեի սաների ձեռքին,- ասում է Նաիրան,- դու միայն մեզ ծանոթացրու:

…Մի քանի օր անց, երբ Նարինեին ճանապարհում էի Սմոլենսկ, իմացա, որ Հայ մանրանկարչության կենտրոնի տնօրեն Արմեն Օհանյանը անձամբ է այցելել նրան ու հայ մանրանկարչության նախշերով զարդարված բազմաթիվ գունագեղ գրքեր է ուղարկել Սմոլենսկի հայ փոքրիկներին:

ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ