ԱՆԱՊԱՏՈՒՄ

Այս տարի լրացավ Աֆղանստանից խորհրդային զորքերի դուրսբերման 30-ամյակը:

Զրահամեքենաների շարասյունը կանգ առավ ավազուտներում. սպասում էինք կենտրոնի հետագա ցուցումներին։ Ցերեկ էր։ Անապատի կրակե աչքը հուր էր թափում երկնքից։ Հողն այրվում էր մեր ոտքերի տակ, ինչպես դժոխքում։ Գետինն այնքան էր տաքացել, որ ձուն, ավազի մեջ թաղելիս, իսկույն խաշվում էր։ Եփ ու թափի սիրահարները ճաշի համար ուղտափշերով խարույկ վառեցին, ոմանք, զրահամեքենաների տակ մտնելով, քնեցին։ Իսկ շնորհալիները կիթառի հնչյուններով տխուր մելամաղձություն էին սփռում շուրջը…

Երբեմն-երբեմն գաղջ, մրրկահույզ քամին, փոշու հսկա շրջապտույտ գոյացնելով, գրոհում էր մեքենաների վրա, ապա վեր խոյանալով՝ ընկրկում և սկսում էր դերվիշի սրնգից դյութված արքայաօձի նման անզոր գալարվել տեղում։ Իսկ արփին, գրանիտե լեռնաշղթայի սնարին թիկնած, հիանում էր բնության հրահրած այդ վայրի խաղով։ Կենտրոնից հրամայվեց վերադառնալ զորամաս։

Քիչ անց շարասյունը ճեղքում էր անեզրական անապատը՝ իր ետևից թողնելով փոշու վիթխարի ամպ։ Այսուայնտեղ ավազաբլուրներին հատուկենտ ուղտեր էին երևում, որոնք, վզները երկարած, ալարկոտ որոճում էին իրենց չոր փշոտ կերը և բանի տեղ չէին էլ դնում ահազդու պողպատյա մեքենաներին։ Մթնում էր, երբ դուրս եկանք ասֆալտե ճանապարհ։ Զինվորներն ամբողջովին սպիտակել էին փոշուց, ինչը քրտինքի հետ շաղախվել-ծեփվել էր նրանց դեմքերին՝ լղոզելով ազգություն-տեսակ։ Եվ միայն աչքերի ու բերանի բացվածքն էր, որ քիչ թե շատ մարդկային կերպարանք էր հիշեցնում։ Ասֆալտը վերջանալուն պես ճանապարհն անցավ անհայտ գյուղակի միջով։

Ղշլաղի ցաքուցրիվ ալիզե տները միակերպ շինվածք ունեին. կարծես երկնքից շպրտված մեծ-մեծ ցեխագնդեր լինեին, որոնք գետնին զարկվելով՝ դարձել էին ձվաձև, արևից թրծվելով՝ կարծրացել-կպել էին հողին, և առաջին մարդիկ տաշտշելով՝ լոսել էին պատերը, դուռ ու լուսամուտ բացելով՝ ներսը փորել և մի կերպ վերածել էին օթևանի։ Տնամերձներում տեղ-տեղ ձմերուկ և խաղող էր աճում, թեպետ տեղանքն անմարդաբնակ էր թվում. ո՛չ շան հաչոց էր լսվում, ո՛չ էլ՝ տավարի բառաչ։ Վերջապես շենի գոց դռներից մեկը անսպասելի կիսաբաց արվեց, և դռան արանքում մանկան մի դեմք երևաց, որ միամիտ հետաքրքրասիրությամբ դիտում էր փոշեկոլոլ մեքենաների հրեշավոր ընթացքը։ Մեկ էլ հուժկու մի ձեռք ներսից ճանկեց երեխայի մազերն ու թափով ետ քաշեց։ Ճանապարհը ծռվեց դեպի խաշխաշների հովիտը…

Հանկարծ մոտերքում իրիկվա աղջամուղջի մեջ ինչ-որ լույս առկայծեց, հետո նորից բռնկվեց ու հանգավ՝ ազդանշանի պես։ Շարասյունը դանդաղեցրեց ընթացքը։ Առաջապահ մեքենան, փոխելով ուղղությունը, սուրաց դեպի լույսի անհայտ աղբյուրը։ Շուտով իմացվեց, որ ոմն աֆղանցի դարափուլ մի վայրում մոտոցիկլետով վթարվել և լուսարձակի միջոցով օգնություն էր կանչում մոտակա շենից։ Նրա հետ մեկն էլ կար։

Աֆղանցի տղամարդն ու տղան հայր և որդի էին։ Մռայլադեմ մորուքավորի հագին ամեն ինչ սև էր, իսկ աչքերում, որ նույնպես սև էին, քողարկված ատելության կիրքն էր պսպղում։ Մանչուկը վախից կառչել էր հոր փեշից և սփրթնած ու լուռ հետևում էր մահացու իրարանցումին։

Կարճատև զրույցից հետո թարգմանիչը զեկուցեց հրամանատարին, թե՝ «խաղաղներ են…»։ Մայոր Օդնոլյուբը իր մոտ կանչեց սերժանտ Սաֆարին, հրամայեց հորը զատել որդուց և՝ «քննել նորից», ու թե դարձյալ կասկածելի ոչինչ չնկատվի՝ «ազատ արձակել»… Սաֆարի բիբերը խոր ընկան դիվային ապրումից, և նրանցում առկայծեց չարախինդ հրճվանքի ցոլքը։ Նա գիտեր իր անելիքը։ Աֆղանցու հետ սերժանտը քաշվեց շարասյան վերջը։

Խոսակցության խուլ ձայներից միայն աֆղանցու անընդհատ կրկնվող խոսքն էր լսելի. «Մենք բարեկամ ենք… բարեկամ…»։ Սաֆարի ատրճանակը դեմ առավ «դուշմանի» ճակատին. վերջալույսի խավարում նրանց հայացքները իրար բախվեցին։ Մեկին հանձնարարվել էր «փարատել բոլոր կասկածները», մյուսը մոտիկից որդու աղերսն էր լսում. «Հայրիկը մեղավոր չի… բաց թողեք ինձ…»։

Շարասյունը շարունակեց ճանապարհը։ Եվ երբ վերջին մեքենան հռնդյունով հեռացավ, գյուղամերձ տափարակին՝ մթության մեջ, սևին էին տալիս երկու անշարժ մարմիններ. մեկը՝ մեծ, մյուսը՝ փոքր…

Արևածագին հասանք զորամաս։

ԳԱԳԻԿ  ՄԱԽՍՈՒԴՅԱՆ