ԻՆՉՊԵՍ ՃԱՆԱՉԵԼ ՄԱՐԴՈՒՆ

Հոգեբանական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ, գնդապետ ՎԱԶԳԵՆ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆԸ պարզաբանում է, թե ինչպես պետք է ուսումնասիրել զինծառայողի անհատական առանձնահատկությունները:

– Պարո՛ն Մարգարյան, թե՛ խաղաղ եւ թե՛ հատկապես մարտական իրադրություններում զինծառայողների բարոյահոգեբանական վիճակն արդյունավետ կառավարելու համար սպան պետք է գոնե տեղյակ լինի հոգեբանության հիմունքներին: Բայց ինչի՞ց սկսել մարդու ուսումնասիրությունը, ո՞ր առանձնահատկություններից:

-Այդ հարցին պատասխանելու համար պետք է իմանալ, որ անձի հոգեկան կառուցվածքը բաղկացած է ինչպես համեմատաբար կայուն, անփոփոխ, էական, այնպես էլ ըստ իրավիճակի փոփոխվող, երկրորդական հատկություններից: Տրամաբանական է անձի ուսումնասիրությունը սկսել առաջինից:

– Կարո՞ղ էիք անձի գլխավոր ու երկրորդական հատկությունների օրինակ բերել:

– Օրինակ` մարդու այնպիսի առանձնահատկություն, ինչպիսին է գիշերվա ժամերին մտավոր աշխատանքի մեծ արդյունավետությունը, խիստ անհատական է, սակայն` երկրորդական, եւ էապես չի ազդում զինծառայողի ծառայողական պարտականությունների կատարման վրա: Իհարկե, երբեմն նաեւ մի ոչ էական գիծ որոշակի պայմաններում կարող է որոշիչ դեր խաղալ եւ զգալի կերպով ազդել զինծառայողի գործողությունների վրա (օրինակ` ջրից վախենալը դժվարացնում է ջրային արգելքների հաղթահարումը): Այն կարող է առաջին պլան մղվել կոնկրետ դեպքերում եւ միայն այդ պարագայում իր վրա ուշադրություն սեւեռել: Իհարկե, սա չի նշանակում, թե սպան զինվորի ընդհանուր բնութագիրը կազմելիս պետք է հաշվի չառնի այդ առանձնահատկությունը, որովհետեւ կոնկրետ խնդրի կատարման դեպքում այդ առանձնահատկությունը կարող է լուրջ խոչընդոտ դառնալ: Իսկ անձի հոգեկան կայուն հատկության օրինակ են պատվախնդրությունը, պրագմատիզմը, լավատեսությունը կամ հոռետեսությունը, տոկունությունը եւ այլն:

– Իսկ ինչպե՞ս եք որոշում` անձի տվյալ հոգեկան հատկությունը գլխավո՞ր է, թե՞ երկրորդական: Դուք, իհարկե, նշեցիք սկզբունքը` հատկության հարաբերական կայունությունը, բայց համաձայնեք, որ ոչ մասնագետի համար դժվար է գործնականում կողմնորոշվել, թե ո՞րն է կայունը:

– Անձի մշտապես եւ առավել կայուն դրսեւորվող հատկություններն են ուղղվածությունը, խառնվածքը, բնավորությունը եւ ընդունակությունները:

– Խնդրեմ, առանձին-առանձին բացատրեք այդ տերմիններից յուրաքանչյուրի իմաստը:

– Ուղղվածությունը անձնավորության բարդ հատկություն է: Այն ներառում է մարդու ակտիվությունը, նրա հարաբերությունների ընտրողականությունը որոշող մղումների համակարգը: Զինծառայողի անձի ուղղվածությունից է կախված, թե ինչպես է նա ծառայում, ինչպես է վերաբերվում զինվորական պարտքի կատարմանը: Անձնավորության ուղղվածության տարրերն են` շարժառիթները (պահանջմունքները, հետաքրքրությունները, իդեալները, աշխարհայացքը), նպատակները, հեռանկարները եւ դիրքորոշումները:

– Ինչո՞ւ է կոչվում «ուղղվածություն»:

– Որովհետեւ բնութագրում է մարդու մղումների, գործողությունների ուղղությունը, նպատակը: Չէ՞ որ շարժառիթներն են մարդուն դրդում որոշակի նպատակների առաջադրման եւ դրանց հասնելու գործողությունների: Իսկ մարդու նպատակներն էլ սերտորեն կապված են նրա պահանջմունքների հետ…

– Կներեք, ինչո՞վ են տարբերվում շարժառիթն ու նպատակը:

– Նպատակը ցույց է տալիս, թե մարդ ի՛նչ է ուզում, իսկ շարժառիթը` ինչո՞ւ է ուզում:

– Լավ: Պահանջմունքների մասին էիք խոսում…

– Պահանջմունքը նորմալ կենսագործունեության եւ հոգեկան ակտիվության համար անհրաժեշտ որեւէ երեւույթի, հոգեւոր արժեքի կարիքն է, որը մարդու մեջ առաջ է բերում համապատասխան հոգեվիճակ, հուզական ապրումներ եւ նրան մղում է ակտիվության, նպատակասլաց գործունեության:

– Իսկ ի՞նչ պահանջմունքի հետ է կապված հետաքրքրությունը, ինչո՞ւ է այն համարվում ուղղվածության տարր:

– Հետաքրքրությունը բխում է մարդու ճանաչողական պահանջմունքներից եւ սերտորեն կապված է մեկ այլ շարժառիթի` հակումների հետ: Հակումը անձի ընտրողական մղվածությունն է կոնկրետ գործունեությանը: Դրա հիմքը այս կամ այն գործունեությամբ զբաղվելու` անձի կայուն պահանջմունքն է: Օրինակ` ռազմական տեխնիկայի նկատմամբ մշտական, կայուն հետաքրքրությունը կարող է աստիճանաբար վերաճել հակման: Զինծառայողը ավելի ակտիվ է ուսումնասիրում այդ տեխնիկան, ձգտում է դառնալու իր գործի վարպետը:

– Հետաքրքրությունն ու հակումը բնածի՞ն են, թե՞ ձեռքբերովի:

– Բնածին են, բայց ենթակա են զարգացման: Մարդու մեջ կարելի է հետաքրքրություն արթնացնել, բայց կարելի է եւ ոչնչացնել:

– Լավ, իսկ իդեա՞լն ինչ պահանջմունքի հետ է կապված:

– Իդեալը մտապատկերային կամ պատկերացումային համակարգ է, որում իրենց արտահայտությունն են ստանում անձնավորության բարոյական, գեղագիտական, սոցիալական ընկալումները եւ կատարելության մասին պատկերացումները: Եթե զինծառայողի ձգտումը իդեալին դառնում է նպատակ, ապա դա ակտիվացնում է նրան, որոշակի ուղղվածություն է հաղորդում նրա գործունեությանը:

– Փաստորեն, մարդն ունի կատարյալ դառնալու պահանջմո՞ւնք:

– Այո՛:

– Եւ ուրեմն` սեփական անկատարության գիտակցո՞ւմ:

– Այո՛, իհարկե:

– Ձեր ասածը երեւի վերաբերում է միայն համեստ մարդկանց:

– Թերեւս համաձայնեմ: Ավելին` իդեալ կարող է ունենալ քիչ թե շատ մտածել սիրող մարդը, նա, ով ձգտում է ձեւավորել սեփական աշխարհայացքը` որպես օբյեկտիվ իրականության եւ հասարակության մեջ ու կոնկրետ կոլեկտիվում իր տեղի վերաբերյալ հայացքների համակարգ: Աշխարհայացքի վրա է հիմնվում զինծառայողի այն համոզմունքը, որ զինվորական պարտքի կատարումն անհրաժեշտություն է: Եթե աշխարհայացքը կայուն է, ապա զինծառայողը ցանկացած առաջադրանքի կատարման համար` լինի դա խաղաղ, թե մարտական իրադրությունում, կգործի անձնուրացաբար:

– ՀՊՊ եւ ԳԴՊ առարկաները երեւի հենց աշխարհայացք ձեւավորելու խնդիր էլ են հետապնդում:

– Բնականաբար:

– Որպես ուղղվածության տարր` նշեցիք նաեւ հեռանկարը: Ի՞նչ նկատի ունեք:

– Հեռանկարը նպատակ է, որն իր իրականացման ռեալությամբ (իրատեսականությամբ) գրավում է մարդու ուշադրությունը եւ նրան մղում է գործունեության:

– Այսինքն` կարեւոր է զինծառայողին համոզելը, որ իր առջեւ դրված նպատակն իրական է:

– Անպայման: Միայն այդ դեպքում է հնարավոր նրա մեջ ձեւավորել գործի հանդեպ դրական դիրքորոշում:

– Այսինքն:

– Դիրքորոշումը անձնավորության ներքին կողմնորոշումն է, պատրաստությունն է որեւէ ձեւի ակտիվության դրսեւորման: Դիրքորոշումը ուղղվածություն է հաղորդում մարդու գործունեությանը եւ կարող է ազդել դրա արդյունավետության վրա. օրինակ, եթե զինծառայողն ունի ուսումնասիրվող նյութը հիշելու կայուն դիրքորոշում, ապա նա ավելի լիարժեքորեն եւ հիմնովին է յուրացնում տեղեկույթը, քան այն զինծառայողը, որը չունի այդ ներքին մղումը: Պետք է հաշվի առնել, որ դիրքորոշումները կարող են ունենալ նաեւ բացասական ներգործություն:

– Այլ կերպ ասած` դիրքորոշումը զինծառայողի` ինչ-որ բան անելու կամ չանելու ցանկությունն է:

– Այո՛:

– Շնորհակալություն, պարոն Մարգարյան, մեր զրույցը կշարունակենք անձի խառնվածքի, բնավորության եւ ընդունակությունների շուրջ:

Զրույցը վարեց ԱՐՍԵՆ ՅԱԼԱՆՈՒԶՅԱՆԸ