ՍՊԱՆՎԱԾ… ՊԱՏԵՐԱԶՄ

Ավանի վերջին տնից էլ հեոու է զորանոցը։ Ճանապարհը մեկ-մեկ փոսերն է ընկնում, հիշեցնելով, որ մեզնից առաջ այստեղով պատերազմն է անցել։ Երկշարք կանգնած ջահել բարդիներից  շատերի թեւերն արկերը թրատել են, երեւում են նրանց բաց վերքերը, բայց չեն չորացել, արմատները խորն են։ Զորանոցի բակը խաղաղ է, սակավամարդ։ Խաղից դուրս մնացած հրանոթը կարծես վիզը ծռել է, խեղճացել ու նայում է դարպասի կողմը։ Գուցե սպասում է ինչ-որ մեկի՞ն, թե՞ հոգնել է որոտալուց։ Զորանոցի դռան մոտ կանգնած զինվորը հրավիրում է ներս. «Համեցե՛ք, համեցե՛ք մեր լավ օջախը»։

Միջանցքի տաքությունը պարուրում է ներս եկածներիս։

-Այս կողմն անցեք՝ Վրեժի «Վետերոկը»,- շարունակում է նույն զինվորը եւ ձայնում,- Վրե՛ժ, Վրե՛ժ, սեղան գցի…,- մեր հրաժարումն անտեղի էր,- չե՞ք ուզում զինվորի ընթրիքը կիսել,- այս ու նման բառերի կարկտի ներքո մենք մտնում ենք Վրեժի «Վետերոկը», շարվում փայտե նստարանին։

Քիչ անց սենյակ են մտնում պահակակետից նոր վերադարձած ուրիշ տղաներ, եւ մենք դառնում ենք զվարճաբան մի խումբ։ Վրեժը, խոհարարին սազական կարմիր այտերը շողացնելով, տաք թեյ է մատուցում.

-Շնորհակալություն, Վրեժ,- ծիծաղի ալիքը պատեպատ է զարնվում։

-Նրա անունը ըսկի էլ Վրեժ չի, այլ Բաբկեն է, Վրեժը մեր նախկին խոհարարի անունն էր, դրա համար էլ կատակով Բաբկենին այդպես ենք անվանում։ Բաբկենն էլ ոնց որ շատ է հավանում իր նոր անունը,- ասում է սեղանի ծայրին նստած բարալիկ զինվորը։

-Պատմի՛ր տղերքի մասին,- շշուկով դիմում եմ այստեղ հայտնվելու պահից մեզ ընկերացած զինվորին։

-Լավ, ումի՞ց սկսեմ։ Սկսեմ Շեկյաններից։ Նրանք ընտանյոք են այստեղ ծառայում։ Սկզբում՝ 91-ին, ընտանիքի ավագ որդին՝ Էռնեստը եկավ։ Հետո երկրորդ որդին՝ Անդրանիկը, հետո էլ կրտսերը՝ Նվերը։ Մինուճար փեսան՝ Արմենն էլ նախանձեց աներձագներին, չդիմացավ, ինքն էլ եկավ։ Գառնիկը մեկ-մեկ սրանց պատկերները նկարում եւ ուղարկում է հարազատներին։ Հա, էն էլ ասեմ, որ Շեկյանները արմատներով Առաջաձորից են, բայց վաղուց ապրել են Եղվարդում։ Հիմա, տե՛ս, նորից քաշվել, եկել են։

-Դե,  լավ, Չեչե՛ն, հերիք է մեզ գովես, ի՞նչ վատ բան ենք արել,- ասում է Անդրանիկը։

-Ծա՞նր է եղբայրներով գրոհի գնալը,- հարցնում եմ։

-Այո՛, բայց մարդն ամեն ինչին հարմարվում է։ Նույնիսկ լավ է, երբ գրոհի ժամանակ ինչ-որ բան ես ասում զինվոր եղբորդ, ու նա անսխալ հասկանում է քեզ,- ասում է Էռնեստը։

-Ես դեռ չհասցրի բոլորի անունները տալ, դուք արդեն մարդկանց կյանքի պատմություններն էլ իմացաք,- նեղսրտում է մեզ ամենքին ծանոթացնել ջանացող Չեչենը։ -Դե, ուրեմն, շարունակենք։ Այս մեկը Գառնիկ Գառնակերյանն է։ Ոնց ասել եմ, մեր ջոկատի նկարիչը։ Ուրիշ շնորհքներ էլ ունի, կասեմ։

-Խիղճ ունեցիր, Չեչե՛ն,- առարկում է Գառնիկը,- դու հազար գառ ես կերել, ես մի անգամ մի փոքրիկ ճուտ կերա, Գառնակերյան դարձա՞։

-Լա՛վ, Արզումանյանն ես, ինքդ էլ աբովյանցի, որ դու չլինեիր, մեր օրը լավ չէր անցնի։ Երգում ես, նվագում, կատակում, բոլորիս պատկերներն էլ նկարում։

Դեպի միջանցք բացվող կիսաբաց դռնից երեւում են ննջասենյակի պատուհանի գոգերին դրված, պատերին փակցված բազմաթիվ մատիտանկարները, որոնք սենյակը դարձրել են այս տղաների դիմանկարների փոքրիկ պատկերասրահ։ Գառնիկի կատակների համար նյութն անսպառ է։ Նորակոչիկներ են եկել, կատակը պատրաստ է. «Էլ մետրո չեմ նստի։ «Երիտասարդականում» նստեցի, Փափրավենդում իջա…»,- ասում է Գառնիկը։ Կամ էլ այն, որ խոհարարը ուզում էր մասնակցել քաղպարապմունքին եւ չգիտեր ինչպես ասել հրամանատարին։ Հնարը գտավ։ Մոտենում է հրամանատարին եւ ասում. «Շտապ բան ունեմ հայտնելու, քաղպարապմունքին կգամ, ելույթ կունենամ, ախր, կուտակումներ կան…»։

-Ինչի՞,- շտապել է հարցը։

-Կարտոֆիլի…

Իսկ Չեչենը շարունակում է. «Գառնիկի մոտ նստածը Ազատն է, ապարանցի Ազատը։ Կռվելուց բացի, Ազատը զբաղվում է շինարարական աշխատանքներով, ուզում է ավերված մի քանի բնակավայրեր վերականգնել։ Իր հիմնադրած ավանը դեռ չկա, բայց արդեն անունը պատրաստ է՝ Ազատական։ Աղջիկն էլ այս քանի օրը ծնվեց, այնպես որ՝ Ազատը հիմա աշխարհից գոհ է եւ պետք է իր գործն անի»։

-Գառնի՛կ, Ազատի խաթեր որեւէ անեկդոտ պատմիր, հենց այստեղ, զորանոցում ծնված,- իր խոսքն է առաջ տանում Չեչենը։

-Ո՞րը պատմեմ։

-Էն պատմիր, Գառնի՛կ, էն, որ…

-Էն, որ տղան քիչ մնաց իրեն պայթեցնե՞ր։ Զինվորներից մեկը օրինազանցություն էր արել,- սկսում է Գառնիկը,- օրվա հերթապահն ասել էր՝ հրամանատարը քեզ կպատժի։ Տղան ամաչում էր երևալ հրամանատարի աչքին, ամաչում էր արածի համար։ Ձեռքն առավ օղակը քաշած նռնակը եւ մտավ հրամանատարի սենյակը. «Կա՛մ ներեցեք ինձ, կա՛մ էլ ինձ պայթեցնում եմ»։

-Ներում ենք, ախպե՛ր, ներում ենք,- ասաց հրամանատարը, որ աչքը չէր կտրում նռնակից։

Զինվորը գնաց.

«Բա որ հենց այնպես, ինձ հանգստացնելու համար լինի ասած,- մտմտացել էր պատվախնդիր զինվորը,- գնամ, մի անգամ էլ համոզվեմ»,- եւ օղակը ձգած նորից հրամանատարի սենյակում էր։

-Կա՛մ ներեցեք ինձ, կա՛մ էլ…

-Ասացի՝ ներում ենք, ախպե՛ր ջան, ներում ենք, հասկացա՞ր…

Մի քանի ժամ անց նորից զինվորի մտքերը խառնվում են, եւ այս անգամ հրամանատարի մոտ է հայտնվում կես գիշերին…

-Կա՛մ…

Այս անգամ քնաթաթախ հրամանատարը չի համբերում եւ գոռում է.

-Դե, պայթեցրո՛ւ, պրծնենք, զզվեցրի՛ր…

Իսկ երբ առավոտյան տղերքը հրամանատարին բարի լույս էին մաղթել, վերջինս ասել էր զայրացած.

-Ի՞նչ բարի, ի՞նչ բան, ո՞վ ա քնել, որ բարի լույսն առնի, գիշերս սպասումի մեջ էի, թե՝ էլի կգա…

-Լավ, իսկ ինչո՞ւ են քեզ Չեչեն կոչում,- հարցնում եմ։

-Որովհետեւ ծնվել եմ Գրոզնիում։

-Իսկական անո՞ւնդ…

-Ռամզես է։ Հա՛, հա՛, մի՛ զարմացեք, հայրս պատմություն շատ է սիրում։ Իսկ տղերքից այլեւս ոչինչ մի հարցրու, նրանք այսօր պատերազմի մասին չեն ուզում խոսել եւ այդ մոռացումի համար անսահման երջանիկ են…

Հրաժեշտի պահին Չեչեն-Ռամզեսն, իբր բոլորից աննկատ, հանդիսավոր ասում է.

-Անունս Արայիկ է, մենակ ոչ ոքի չասեք, ես ինձ փարավոնի պես եմ զգում։ Խոհարար Վրեժը թող չիմանա, որ փարավոն չեմ, թե չէ՝ ինձ քիչ բաժին կտա…

Ու նորից հնչում է համերաշխ ծիծաղը։ Եվ մենք հրաժեշտ ենք տալիս տղաներին, ովքեր իրենց ծիծաղով սպանում էին պատերազմը եւ փորձում մոռանալ՝ նորից այն չվերապրելու համար։

Ն. ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ