1990-ականներին չափազանց ծանր իրավիճակ էր ստեղծվել Հայաստանի և սահմանադրական ճանապարհով իր ճակատագիրը ինքնուրույն տնօրինելու հայտ ներկայացրած Արցախի բնակչության ճնշող մեծամասնությունը կազմող հայերի համար: Հակամարտությունն ի սկզբանե ցույց տվեց, որ խորհրդային իշխանությունները կամք ու ցանկություն չունեն լուծելու կուտակված ազգային հարցերը: Սակայն Սումգայիթում, Բաքվում կազմակերպված հայերի ջարդերը, Երեւանում ու Արցախում պարետային ժամ մտցնելը, խորհրդային բանակի օգնությամբ ադրբեջանցիների հարձակումները հայկական սահմանային բնակավայրերի վրա ոչ միայն չընկճեցին հայ ժողովրդին, այլեւ ավելի ամրապնդեցին նրա անկախության ու ազատության ձգտման կամքը: Ինքնաբուխ կերպով ամենուր ստեղծվեցին կամավորական ջոկատներ, սակայն առանձին գործող այդ ջոկատների գործողություններն այնքան էլ արդյունավետ չէին:

Երեք զինվորները նստել են կողք կողքի շարված աթոռների վրա ու պատրաստակամ նայում են ինձ: Սիրում եմ զրուցել երիտասարդների հետ, հասկանալ նրանց ապրումները, մտքերը, մտահոգությունները, հպվել նրանց ազատությանն ու ըմբոստությանը, լավատեսությանն ու խիզախությանը: Անթաքույց սիրով հայացքս սահում է մեկից մյուսին. տղաները ժպտում են:
-Եղբայրնե՞ր եք,- մեկ անգամ էլ եմ ճշտում, որովհետեւ այնքան տարբեր են ժպտում…Ու արտաքինով էլ բոլորովին նման չեն իրար: Հանկարծ մեջս զարթնում է չկայացած հոգեբանը (իմ անկատար երազանքներից մեկը) ու փորձում եմ տարրալուծել երեք հայացք, երեք աչքեր, երեք ժպիտ, որ պահ առ պահ նոր երանգներ է ստանում:
Խորենը ավագն է, խաղաղ հայացք ունի, աչքերն ազնիվ են, մտածող, հնազանդ:
Հովիկը կրտսերն է: Սեւեռուն նայում է ինձ, շարժումներն արտահայտիչ են, դեմքին չարաճճի կրակ կա: Սիրուն տղա է:
Հայկը միջնեկն է` պինդ մկաններ ունի, կեցվածքի մեջ անթաքույց ըմբոստություն կա: Անհամբերությունից ճոճվում է աթոռի վրա ու առանց հարցնելու սկսում` «Մենք, ուրեմն, Ռուսաստանից ենք եկել: Եկել ենք մեր հայրենիքը պաշտպանելու»..

«Գլոբալ ֆայրփոուվեր» (Global Firepower) կայքը ներկայացրել է աշխարհի երկրների բանակների նոր վարկանիշային ցուցակը: Ցուցակը կազմող պատասխանատուները նշել են, որ ցուցակ կազմելիս ուշադրություն չեն դարձրել միջուկային զենքի առկայության, քաղաքական գործոնների վրա, ինչպես նաեւ հաշվի չի առնվել դեպի ծով ելք չունեցող երկրների նավատորմի առկայությունը: Հաշվի են առնվել շուրջ 50 գործոններ, այդ թվում նաեւ տնտեսականն ու աշխարհագրականը, օգտագործվել են ինչպես պաշտոնական տարբեր վիճակագրություններ եւ ոչ պաշտոնական հրապարակումներ, այնպես էլ՝ միջազգային մի շարք կառույցների զեկույցներ:

Սպառազինությունների վերահսկման միջազգային պայմանագրերը, մասնավորապես` ԵԱՀԿ շրջանակներում, որոնց անդամակցում են ե՛ւ Հայաստանը, ե՛ւ Ադրբեջանը, նախատեսում են զորավարժությունների վերահսկման մեխանիզմներ: Մասնավորապես՝ Վիեննայի 2011թ. փաստաթուղթը սահմանում է, որ մասնակից պետությունները պետք է ծանուցեն մյուս բոլոր մասնակից պետություններին մինչեւ 9000 մարդ, ներառյալ ապահովման ուժերը կամ մինչեւ 250 մարտական տանկեր կամ մինչեւ 500 ՄԶՄ-ներ կամ մինչեւ 250 ինքնագնաց կամ քարշակող հրետանի, ականանետներ եւ համազարկային կրակի ռեակտիվ համալիրներ (100 մմ եւ ավելի տրամաչափի) որեւէ մեկ զորավարժության մասին: Ընդ որում, եթե տվյալ մակարդակի զորավարժությունները նախատեսված չեն եղել նախորդ տարվա պլանով, ապա դրանց անցկացման մասին պետք է ծանուցվի անցկացումից առնվազն 42 օր առաջ:

Եվ մարտական եւ ոչ մարտական պայմաններում զոհված զինծառայողների վերաբերյալ տեղեկությունները հասանելի են թե՛ ծնողներին եւ թե՛ հանրությանը:
Գաղտնիք է համարվում ոչ թե կոնկրետ դեպքը, այլ՝ «Զորքերում տեղի ունեցած արտակարգ դեպքերը, պատահարները, ինչպես նաեւ դրանց պատճառները բացահայտող ամփոփ տեղեկությունները` ըստ տեղեկատվության գաղտնիության աստիճանի` պայմանավորված ռազմաքաղաքական եւ օպերատիվ իրադրության փոփոխությամբ»:
Այս հանգամանքն անտեսվում է հրամանի դրույթների՝ յուրովի մեկնաբանման ժամանակ:
Ծնողները զրկված չեն տեղեկատվություն ստանալուց նաեւ դեպքի կապակցությամբ հարուցված քրեական գործի քննության ընթացքում:

Որքան էլ զենքերը հզորանան, մարդկային գործոնի դերը մնալու է առաջնային, և հայրենասիրությունը լինելու է ամենահզոր զենքը: Այսօր աշխարհի ամենահզոր երկրները իրենց ամենահզոր զենքերով պարտվում են` իրենց հողի վրա, իրենց հողի համար կռվող փոքրիկ զինված խմբերին, որովհետև նրանք առաջին հերթին զինված են հայրենասիրության զենքով: Մի խոսքով, ադրբեջանցիների հետ հնարավոր պատերազմում մենք դարձյալ հանելու ենք մեր ամենահզոր զենքը, որի դեմ ադրբեջանցիները ծնկի եկան Արցախյան պատերազմում: Այսօր, երբ ադրբեջանցիները սկսում են հարվածել հեռահար զենքով, և մենք ստիպված պատասխանում ենք նրանց, ադրբեջանական սահմանը դատարկվում է: Մենք տեսնում ենք, թե ինչպես են ադրբեջանցի զինվորները պոստերը թողած փախչում:

Երբ ես ու Դավիթը հանդիպում էինք, քննարկում էինք, թե որտեղ ենք ապրելու, Դավիթը չէր ուզում Երեւանում բնակվել: Նա միշտ ասում էր, որ այստեղ իր նմանները շատ են, եւ պետք է ապրել այնպիսի վայրում, որտեղ ավելի օգտակար կլինենք: Մտածում էինք` գուցե Դսեղ տեղափոխվենք, իմ մայրական գյուղն է: Բայց, անկեղծ ասած, ես երազում էի Քարվաճառի մասին: Դիպլոմային աշխատանքս գրելու ընթացքում հաճախակի էի առնչվում ազատագրված տարածքների ռազմավարական նշանակության, վերաբնակեցման կարեւորության հարցերին: Հենց այդ ժամանակ էլ լսեցի Քարվաճառ անունը, տեսա նկարներն ու շատ հավանեցի, եւ ծնվեց այնտեղ հաստատվելու երազանքը: Պարզվեց` Դավիթն էլ նման ցանկություն ունի: Նա պատմաբան է եւ ինձանից լավ է հասկանում վերաբնակեցման անհրաժեշտությունը: