Զինվորական նամակները, որ ստացվել են ռազմաճակատից, Հայրենական մեծ պատերազմի տարեգրության մի մասն են։ Դրանցում մահվան դեմ հանդիման կանգնած մարտիկի ապրումներն են, նրա հավատը հաղթանակի նկատմամբ, հարազատների, հայրենի եզերքի կարոտը։ Յուրօրինակ վավերագրեր լինելով՝ դրանք խնամքով պահվում են ազգային արխիվներում, թանգարաններում, ընտանեկան պահոցներում, հրատարակվում եւ ճանաչողական ու դաստիարակչական մեծ դեր են խաղում հատկապես երիտասարդ սերունդների կյանքում։

Առօրյա հոգս ու վազքի մեջ մեր կողքին ապրում են նրանք՝ հող հայրենիի համար զոհված մեր հերոս նահատակների ծնողներն ու այրիները, եղբայրներն ու քույրերը, երեխաներն ու սիրած աղջիկները։ Անցնում է ժամանակը, եւ ժամանակի հետ նրանց հայացքները բարձրանում են շիրմաթմբերից, նայում աշխարհին ու մարդկանց, գնում են պատմության հեռավոր խորքերն ու ապագան։ Գնում, փնտրում, գտնում են իրենց հարազատին, եւ անմեկնելի մի զրույց է կայանում նրանց միջեւ… Նրանցից մեկն էլ ԼՂՀ «Մարտական խաչ» 2-րդ աստիճանի, ՀՀ «Արիության» մեդալների ասպետ Գագիկ Գրիգորի Գրիգորյանն է, ում անունը արդեն դարձել է պատմություն, իսկ կյանքը՝ գեղեցիկ ու անկեղծ մի ասք, ինչպես իր ապրած կյանքն է։

20 տարի առաջ՝ 1991թ. մայիսի 4-ին ՀՀ կառավարությանը կից ստեղծվեց Պաշտպանության կոմիտե (Պաշտկոմ)։ Պաշտկոմին թույլատրվել էր ունենալ 45 աշխատող (առանց սպասարկման անձնակազմի), առաջարկվել էր կառուցվածք՝ ղեկավարություն, գլխավոր շտաբ, էկոնոմիկայի եւ տեխնիկայի վարչություն, կադրերի բաժին։ Ներքին հրամանով գլխավոր շտաբում ստեղծվել էր օպերատիվ վարչություն՝ 2-րդ կամ հետախուզական բաժին, մարտական եւ արտազորային պատրաստության բաժիններ, իսկ էկոնոմիկայի եւ տեխնիկայի վարչությունում՝ էկոնոմիկայի, տեխնիկայի եւ սպառազինության բաժիններ եւ ֆինանսական բաժանմունք։

1988թ. փետրվարին բռնկվեց արցախահայության ազգային-ազատագրական պայքարը: Լցվել էր համբերության բաժակը, այլեւս անհնար էր դիմանալ բացահայտ անարդարությանը եւ հայ ազգաբնակչության նկատմամբ կիրառվող վայրագություններին:
Ժողովուրդը ոտքի կանգնեց` պաշտպանելու իր իրավունքները, իր ինքնությունը, ազատվելու 70-ամյա ադրբեջանական գերությունից, միավորվելու մայր ժողովրդի հետ, փրկվելու բնաջնջման վերահաս վտանգից, որ տարիներ շարունակ կախված էր նրա գլխին, վտանգ, որ սպառնում էր ոչ միայն արցախահայությանը, այլեւ ողջ հայ ժողովրդին:

Սուրիկ եղբայրս կնոջ՝ Վարդուշի հետ Դաշքեսանի Խաչակապ գյուղի մեր հայրական տանն էր: Օր օրի սպասում էինք եղբորս առաջնեկին: Լարված օրեր էին: Սումգայիթի, Բաքվի ջարդերից հետո օդը լցված էր ատելությամբ: Երբ հարսիս ծննդաբերության ցավերն սկսվեցին, մի կերպ հասցրինք Դաշքեսանի հիվանդանոց, որտեղ չկարողանալով օգնություն ցուցաբերել, խորհուրդ տվեցին հասցնել Գանձակ՝ Կիրովաբադ,- պատմում է Վալյա Մալխասյանը,- Աստծո կամքով, մեծ դժվարությամբ, բարի մարդկանց օգնությամբ մի կերպ տեղ հասանք:

Հայաստանյաց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու սրբազան արարողություններից մեկը մատաղն է։
Տակավին նախաքրիստոնեական շրջանում շատ ժողովուրդներ իրենց կուռքերին ու չաստվածներին գոհություն ու փառք մատուցելու նպատակով բազմապիսի զոհաբերումներ էին կատարում։ Նրանց թվում էր նաեւ հայ ժողովուրդը։ Սակայն փրկչական 301 թվականին՝ Հայաստանում քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակվելուց հետո, Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ Հայրապետը, ժողովրդի մեջ արմատացած հեթանոսական զոհաբերությունների վերաիմաստավորման միջոցով ողորմածություն եւ կարոտյալներին օգնություն ցուցաբերելու հնարավորություն տեսնելով, դրանք քրիստոնեականացրեց.

1993-ի գարնան սկզբին հայկական ուժերը երեք ուղղություններով գրոհեցին Վարդենիսի արևելքին, Լաչինի միջանցքի հյուսիսին ու Մարտակերտի արևմուտքին սպառնացող դիրքերի համակարգը, որի անունն էր Քարվաճառ: Նրա հետ էին հարաբերվում միջանցքում մղվող մարտերը, նա էր վտանգում Մարտակերտի շրջանի՝ փետրվարին սկսված ազատագրման գործողության հետագա զարգացումը, սպառնում սակավաբնակ Վարդենիսին (մինչ շարժումը շրջանի բնակչության 64%-ն ադրբեջանցիներ էին), և վերջապես, երկնքում էլ Քարվաճառն առավել քան լուրջ վտանգ էր հատկապես զավթված Շահումյանում հայդուկային պայքար ծավալած մարտիկների հետ ուղղաթիռային կապի պահպանման համար: