Թեև հայ ժողովուրդը շատ մեծ ավանդ ուներ նախկին ԽՍՀՄ-ի ռազմաօդային ուժերի ստեղծման ու զարգացման գործում, այնուամենայնիվ, կայսրության փլուզումից հետո այդ զորատեսակի ունեցվածքից գրեթե ոչինչ չստացավ։ Մինչդեռ, հաշվի առնելով ժամանակի հրամայականը, ռազմական ավիացիայի հայ մասնագետները, ապավինելով սեփական ուժերին, ձեռնամուխ եղան խիստ անհրաժեշտ զորատեսակի ստեղծման աշխատանքներին։ Շրջափակման մեջ գտնվող մեր երկիրը դժվարությամբ ձեռք բերեց և տեղ հասցրեց առաջին ուղղաթիռներն ու ինքնաթիռները, ստեղծվեց օդաչուների, մասնագետների պատրաստման սեփական դպրոցը՝ թռիչքատեխնիկական ուսումնարանը։

Պատերազմի ժամանակ Մարտակերտի շրջանի տարածքը ամենադաժան կռիվների թատերաբեմ է եղել, որտեղ փայլուն հաղթանակների հետ ունեցել ենք նաև ցավալի կորուստներ. շրջանի մի շարք բնակավայրեր դեռևս հեծում են ադրբեջանական գերության մեջ, իսկ տեղերից տարհանված բնակիչները աշխարհով մեկ սփռված՝ աչքները հետդարձի ճամփին, սպասում են թե կգա՞ բաղձալի օրը, երբ իրենք կվերադառնան ու նորից կկենդանացնեն իրենց երբեմնի շեն բնօրրանը։ 1992թ. Մարտակերտը քանիցս ձեռքից ձեռք է անցել և վերջնականապես ազատագրվել միայն նույն թվականի հուլիսի 23-ին։ Այս տարի լրանում է այդ պատմական իրադարձության 20 տարին։ Մարտակերտը տարեցտարի ծաղկում ու բարգավաճում է, բնակչության թիվն էլ գնալով ավելանում է ոչ միայն ծնելիության, այլև ներգաթողների շնորհիվ։

Բոլորովին վերջերս, ծանոթանալով գործարար Վահագն Սահակյանի հետ, հյուրընկալվեցի նրա քեռու` Սարիբեկ Հովհաննիսյանի համեստ օջախում։ Եվ ինչպես պարզվեց` ոչ ինքնանպատակ: Ժամանակին, երբ նա եռանդուն, ասող-խոսող մարդ էր, իրավունք չուներ ինքն իր մասին` իր անցյալի ու ներկայի մասին որեւէ բան պատմելու (հրամայված էր լռել), եւ երբ երկու տարի առաջ ոչ անհայտ կազմակերպությունից եկան ու իննսունի շեմը ոտք դրած ծերունուն ասացին, թե ինքն այլեւս գաղտնազերծված է եւ կարող է ազատորեն արտահայտվել, Սարիբեկ Հովհաննիսյանն այժմ արդեն Աստծո կամոք կորցրել էր վարժ խոսելու ունակությունը, ուստի նորից շարունակեց լռել…

Աշնակ գյուղում մեծ շուքով տոնվեց քաջ ֆիդայապետ Գևորգ Չաուշի մահվան 105-րդ տարելիցը։ Միջոցառումն սկսվեց առավոտյան։ Երևանում մեծ հայորդու հուշարձանին ծաղկեպսակներ դրեցին Երևանի քաղաքապետ Տարոն Մարգարյանը, ՀՀ գլխավոր դատախազ Աղվան Հովսեփյանը, «Էրգիր» հայրենակցական միության նախագահ Կամո Արեյանը, մտավորականներ, անհատ մարդիկ, որոնց համար Գևորգ Չաուշ անունն անանձնական հպարտություն է ու բարոյական վեհություն։ Այնուհետև միջոցառումը շարունակվեց Աշնակում, որտեղ դեռ խորհրդային տարիներին հերոսի անվամբ հուշարձան է կառուցել Գևորգ Մելքոնյանը (մեծ հայդուկապետի ազգականը, որը հիմա ննջում է Ֆիդայատանը) և Տունն այդ կոչել Գևորգ Չաուշի անվան Ֆիդայատուն։

Բարեկամավանը Տավուշի մարզի գյուղերից է, մեր հանրապետության հյուսիսարևելյան դարպասը, երեք կողմերից շրջապատված ադրբեջանական բնակավայրերով։ Գյուղը դարեր շարունակ եղել է ազգամիջյան բախումների թեժ կետերից մեկը։ Անցյալ դարավերջի հայ-ադրբեջանական հակամարտության հենց սկզբից էլ Բարեկամավանը կրկին դարձավ ազգամիջյան ընդհարումների կիզակետ, գնդակոծությունների թիրախ, պատերազմը մտավ գյուղ, ավերեց տներն ու ավերակեց մարդկանց հոգիները, հազար ցավ, տառապանք ու կորուստ պատճառեց։ 1991թ., երբ դեռ բանակը չէր կազմավորվել, ադրբեջանցիները հասել էին գյուղի մատույցներին։ Գյուղի տղամարդիկ ոտքի կանգնեցին՝ պաշտպանելու իրենց հողը։

1992-ի հոկտեմբերին Սպարապետը կոչ էր անում ազգին` 500 մահապարտ տալ հայրենիքի փրկության համար։ 500 հոգի, որոնք կկռվեին ամենաթեժ կետերում՝ չխնայելով կյանքը։ 500 հայրենասեր, 500 խիզախ, 500 նվիրյալ… Այսօր մեզ մահապարտ-մտավորականներ են պետք, որոնք կմտնեն Տաճար ու կասեն՝ Իմ Հոր տունը վաճառատուն մի՛ դարձրեք…

Հունվարի սկզբին Ֆիզուլիում տիրող անիշխանության ու անվերահսկելի զինված կազմավորումների գործողությունների պատճառով հայտարարվեց արտակարգ դրություն:
Հունվարի 4-5-ին ծանր մարտեր էին Տավուշի ու հատկապես Ներքին Կարմիրաղբյուրի սահմաններում. հայկական ստորաբաժանումները ձգտում էին գրավել գյուղը գերիշխող բարձունքը:
Հունվարի 5-ին Էլչիբեյը խոստացավ հաղթանակով ավարտել 1993-ը, թեև իշխանության գալիս խոստացել էր հաղթանակը բերել երեք ամսում:
Նույն օրը եթեր հեռարձակվեց «Զինուժ» հեռուստածրագրի անդրանիկ թողարկումը: