Հարություն Ներսիսյանը 18 տարեկան է: Նա զբաղվել է բռնցքամարտով, ամբողջ օրը անցկացրել է մարզասրահում, բայց այսուհետ նա արդեն զինվոր է. «Ստացել եմ ծանուցագիր դեկտեմբերի 9-ին զորակոչվելու մասին: Անհամբեր սպասում էի այս օրվան: Փառք Աստծո, պիտանի եմ ծառայության, պատրաստ եմ կանգնել ամենավտանգավոր դիրքում, սահմանի ամենաբարդ հատվածում եւ պատասխանատվությամբ ու եռանդով ծառայել»,- վստահաբար ներկայանում է Հարությունը:

Ազատագրական կռվի ժամանակ գյուղը երեք անգամ ձեռքից ձեռք է անցել, երեք անգամ մարտերը շարունակվել են գյուղի մատույցներում եւ գյուղի մեջ. «Երբ շենը վերջնականապես ազատագրեցինք, ամենուր շատ վատ վիճակ էր,- հիշում է փոխգնդապետ Ալիկ Սարգսյանը: Բայց ես, չգիտես ինչու, գյուղի վերքերը չտեսա: Կամ դրանք «բուժվել» էին, կամ էլ տարվել էի բնության գեղեցկությամբ, գետի վրայով ձգվող հին ու նոր կամուրջների համադրությամբ, ջրամբարի ու հիդրոէլեկտրակայանի կարևորության գնահատմամբ: Իրոք, սահմանին «կպած» այս գյուղում ՋԷԿ-ի գոյությունն արդեն իսկ լավ է: Եթե ճանապարհներն էլ ասֆալտապատվեն, ապա գյուղը կբարգավաճի: Եթե հեռացածները անգամ չվերադառնան՝ տեղում մնացածները հաստատ չեն հեռանա: Ո՞ւր գնան, երբ հենց ծննդավայրում հարազատ հողն ու ջուրը ձեռքի թեթև մի հպումով եդեմական այգիներ են արարում»:

Ադրբեջանը միշտ էլ մեզնից ավելի շատ ռազմական տեխնիկա, զենք-զինամթերք է ունեցել, չափազանց շատ, իսկ նրա սանձազերծած պատերազմի արդյունքը բոլորին է հայտնի: Կարծում եմ՝ մեր իշխանությունները երբեք թույլ չեն տա, որ ռազմատենչ ու ամպագոռգոռ հայտարարություններով հանդես եկող երկիրը սպառազինության հարցում մեր նկատմամբ լուրջ առավելություններ ունենա: Օրինակ` նրանք ունեն շատ ուղղաթիռներ և ինքնաթիռներ, իսկ մենք՝ հզոր ՀՕՊ համակարգ: Հարց է առաջանում՝ ի՞նչ են անելու այդ զենքերը, ասենք՝ «Սմերչը», որի մասին այդքան շատ են խոսում: Օգտագործելո՞ւ են, կրակելո՞ւ են, իսկ հետո՞, չէ՞ որ նրանց բազմաթիվ բնակավայրեր գտնվում են մեր հրետանային միջոցների ուղիղ նշանառության տակ: Ի՞նչ է, մենք չե՞նք կրակելու, չե՞նք ոչնչացնելու նրանց կրակային միջոցները… Մենք գերադասում ենք աշխատել և բարձրացնել մեր զորքերի մարտունակությունը:

Ավագ ենթասպա ՊՈԼԻՆԱ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ պաշտպանության բանակի հրետանային զորամասերից մեկի դեղատան պետն է. ոտքից գլուխ զինվորական, ոտքից գլուխ կին, մայր… Մասնակցել է Արցախյան պատերազմին, ծառայության մեջ է ազգային բանակի ստեղծման առաջին իսկ օրվանից:

Այս կյանքը լի է հարցականներով։ Հազար ու մի հարց է ծագում գլխումդ, որի պատասխանը չգիտես.. Չգիտես՝ ինչի համար ես աշխարհ եկել, ինչ անես, որ երջանիկ լինես… Բայց ես գտել եմ մի հարցի պատասխան… Ինչո՞վ է իմաստավորվում մարդու կյանքը։ Ահա այս հարցի պատասխանն եմ գտել։ Մարդու կյանքի իմաստը ուրիշին օգնելն է։ Ես չգիտեմ՝ ուրիշին օգնելու մղումը բնատո՞ւր է, թե ձեռքբերովի, բայց երբ ես նեղն ընկած մարդ եմ տեսնում, առանց մտածելու վազում եմ օգնելու։ Փոքրուց եմ այդպիսին եղել… Պատահել է՝ վտանգել եմ կյանքս, ինձ կրակի մեջ եմ նետել… վիրավորին գրկած հիվանդանոց եմ հասցրել երկար ճանապարհ կտրելով։ Ու երբ եկել եմ տուն, մի երանելի խաղաղություն է լցվել հոգիս…

Դեռ շատ փոքր տարիքից հայրս պարբերաբար ինձ համար սպորտային գործիքներ էր գնում, սպորտային խաղեր հորինում և այնպես էր անում, որ ես միշտ հաղթում էի։ Իսկ պարտվել չէի սիրում, գիտեի, որ դա շատ ամոթ բան է։ Հայրս միշտ ասում էր, որ տղամարդը կյանքում պետք է ուժեղ լինի, կարողանա պաշտպանել ինքն իրեն, իր ընտանիքն ու հայրենիքը…

Արտյոմ Սեյրանի Պողոսյանը՝ իմ սիրելի աշակերտը, դեռ 15 տարեկան էր, երբ զենք վերցրեց: Նա սովորում էր Երևանի գեղարվեստական մասնագիտական տեխնիկական Մ14 ուսումնարանի խեցեգործների խմբում, ցուցաբերում էր բացառիկ ունակություններ, խելացի էր, կիրթ, բանիմաց: Ուսումնարանն ավարտեց գերազանց գնահատակններով: Թեև հաճախ էր բացակայում դասերից… մեկ ամսով, երկու, հետո գալիս պակասը լրացնում էր… Այնպիսի ներշնչանքով էր պատմում իրենց ռազմաճակատային լավ ու վատ օրերից: Նրա տարերքը Արցախն էր, արցախյան շարժումը, Արցախի ազատագրությունը: Ոչ մի կերպ մեզ չհաջողվեց համոզել Արտյոմին շարունակել ուսումը որևէ բարձրագույն ուսումնական հաստատությունում: Պատասխանը մեկն էր. «Սովորելու ժամանակը կգա, այսօր կռվել է պետք»: