Եթե ասեմ, որ բանակի կարևորագույն զորամասերից մեկն էլ բուժծառայությունն է, բոլորովին չափազանցրած չեմ լինի։ Աշխարհի և ոչ մի բանակ, որքան էլ բազմամարդ լինի, չի կարող դիմանալ թշնամական հարձակումներին կամ անհրաժեշտ մարտական գործողություններ ծավալել՝ առանց կայացած բժշկական ծառայության։ Չէ՞ որ ինչպես զենք-զինամթերքը, այնպես էլ բանակի մարդուժը անսպառ լինել չեն կարող և անընդհատ համալրման կարիք են զգում։ Բանակը կենդանի օրգանիզմ է, և զինվորը, սպան, մյուսները կարող են հիվանդանալ, վիրավորվել, վթարի ենթարկվել, անկանխատեսելի դիպվածների հանդիպել։ Այս ամենը հաշվի առնելով ու աշխարհի բանակների փորձն ուսումնասիրելով, ինչու չէ, նաև հայոց զինուժի պատմությունը լավագույնս յուրացնելով՝ մեր բանակի կազմավորման առաջին իսկ օրերից լուրջ ուշադրություն դարձվեց բժշկական ծառայության ձևավորմանն ու կատարելագործմանը։

Իր վրա դրված գործառույթները լիարժեք իրականացնելու համար զինղեկին անհրաժեշտ է հարուստ ուսումնանյութական բազա: Շատ դպրոցներում այն բավականին թերի է: Վիճակը բարվոք է, թերևս, միայն ուսումնական զենքի մասով: Ընդ որում, վիճակը բարելավվում է շատ արագ: Օրինակ՝ 2000թ. զենքով ապահովվածությունը ողջ հանրապետությունում կազմել է 15 տոկոս, իսկ նախորդ տարի այդ ցուցանիշն արդեն 80 տոկոսից ավելի էր: Կան մարզեր, որտեղ բոլոր դպրոցներն ունեն ուսումնական զենքեր: Նշենք, որ դրանց բացակայությունը հիմնականում պայմանավորված է օբյեկտիվ պատճառներով: Ցանկացած դպրոցի համար ուսումնական զենքի ստացման առաջնահերթ պայմանը համապատասխան տարածքի առկայությունն է:

Հայաստանի ազգային գրադարանի տնօրինությունը միշտ հետամուտ է, որպեսզի օգնի զորամասերին գրականությամբ` զինվորների հոգևոր պահանջները բավարարելու, նրանց աջակցելու մասնագիտական կողմնորոշման հարցերում: Այս անգամ ուշադրությունը Տավուշի մարզի` Նոյեմբերյանի սահմանային զորամասն էր: Այցելեցինք շրջիկ գրադարանով (բիբլիոբուս), որը զինվորների կողմից հետաքրքրությամբ և հաճույքով ընդունվեց: Մեզ դիմավորեցին հրամանատարի տեղակալ, փոխգնդապետ Ա. Չոբանյանը և կապիտան Գ. Նազարյանը: Զինվորներն ուրախությամբ և ոգևորությամբ բիբլիոբուսից իջեցրին 718 միավոր գրականությունը, որի ավելի քան 200 միավոր գիրքը տրամադրել էր «Բուկինիստ» գրախանութի տնօրեն Խաչիկ Վարդանյանը:

Շարքայիններ Գոռն ու Արտյոմը եղբայրներ են, ծառայում են գնդապետ Վ.Ասատրյանի հրամանատարությամբ գործող զորամասում:

-Յոթ-ութ տարեկան էինք, երբ ընտանիքով տեղափոխվեցինք Ռուսաստան, այնտեղ էլ դպրոց գնացինք, օտար միջավայրում մեծացանք, բայց երբ եկավ ծառայության ժամանակը, որոշեցինք անպայման վերադառնալ հայրենիք, հայկական բանակում ծառայել,- ասում են եղբայրները եւ իրար լրացնելով պատմում բանակային կյանքից:

…Այսօր մեր ժողովուրդի կյանքին մեջ հայոց լեզուն վիրավոր է… Աստված իմ, քանի՜ սխալներ կը վխտան անոնց մեջ, ի՜նչ հարվածներ կը տրվին Ս. Մեսրոպի հոգիին… Այսօրվան աշխարհին մեջ, ուր ես հաճախ պտտեցա, տեսա որ շատ բաներու մեջ հայը կը զարգանա։ Տնտեսության մեջ, գիտության մեջ, արվեստի մեջ։ Այո՛։ Նահանջողը մեր հայոց լեզուն է, հայ մշակույթն է։ Նահանջողը հայոց արժեքներու իմացումն է մեր նոր սերունդին մոտ։

Սարդարապատի, Բաշ Ապարանի և Ղարաքիլիսայի ճակատամարտերի մասին շատ է գրվել: Շատ է խոսվել նաև այդ ճակատամարտերի հերոսների` Թովմաս Նազարբեկյանի, Դրաստամատ Կանայանի, նաև հայկական բանակի գեներալ-լեյտենանտ Մովսես Սիլիկյանի մասին: Հոդվածագիրները և բանախոսներն ամենայն մանրամասնությամբ նկարագրում են վերջինիս մարտական գործողությունները, հաճախակի մեջբերում են Խորհրդային Միության մարշալ Հովհաննես Բաղրամյանի տված բարձր գնահատականը զորավար Սիլիկյանին, սակայն, ցավոք, հեղինակներից շատ քչերն են անդրադառնում գեներալի հետագա ճակատագրին, այն հանգամանքին, թե ինչու նրան ձերբակալեցին ու գնդակահարեցին 1937 թ. նոյեմբերի 22-ին:

Պատմական Գարդմանաց աշխարհի հայաշունչ բնակավայրերից էր Բանանցը: Տակավին 1907 թ. այն ուներ 2380 հայ բնակիչ: Այդ ցուցանիշն իր գագաթնակետին է հասել Հայրենական մեծ պատերազմի նախօրյակին, երբ Բանանցն ուներ 1182 տնտեսություն` 4236 բնակիչներով: Բանանց, բանանոց, ասել է թե` բանելու, աշխատելու, արարելու վայր: Հայի ամենավսեմ արժանիքներից մեկի` աշխատասիրության վավերագիր-վկայական էր գյուղը: Նայելիս թվում էր, թե բացառապես երկհարկանի, սիրունակերտ տներն իրար սեղմվել, իրար շալակ են ելել: Մինչդեռ նրանք իրար ավելի շուտ թև-թիկունք էին: Խաղաղ ժամանակներում Գարդմանաց աշխարհի այդ հատվածի զարդն ու պսակն էր Բանանցը, իսկ ազգամիջյան կռիվների թոհուբոհում` պաշտպանական անխորտակ վահանն ու ամրակուռ պարիսպը: