Օրերս այցելեցինք Քասախի Սարմեն Եսայանի անվան մանկապատանեկան մարզադպրոց, հանդիպեցինք ու զրուցեցինք այդ դպրոցի սաներ, ծանրամարտի Հայաստանի կանանց հավաքականի անդամներ Հռիփսիմե Խուրշուդյանի եւ Էլեն Գրիգորյանի հետ։ Նրանք երկուսն էլ ծնունդով Քասախից են եւ գրեթե միշտ մարզվում են միասին՝ մարզիչ Արման Ղազարյանի գլխավորությամբ։ Հռիփսիմեի եւ Էլենի մարզումները թեւակոխել են վճռական փուլ. մարզվում են ողջ ծանրաբեռնվածությամբ, օրական երկու անգամ, 1,5-2 ժամ։

Չգիտեմ, թե որքանով է «արհեստավարժ» բառը փոխարինում «պրոֆեսիոնալ» բառին, բայց «Հացը հացթուխին տուր, մի հաց էլ ավելի տուր» հայկական հին ասացվածքը լիովին արտահայտում է գործի մեջ մարդու վարպետությունն ու հմտությունը, կամ որ նույնն է՝ արհեստավարժությունը։
Արհեստավարժություն. ահա՛ մեր բանակի չափանիշը, որ ներկայացվում է շարքային զինվորին ու սերժանտին, ենթասպային ու սպային, հրաձիգին, հրետանավորին, օդաչուին, տանկիստին, բոլորին։ Արհեստավարժություն. ահա ազգային բանակում շարունակվող պաշտպանական բարեփոխումների հիմնական նպատակներից մեկը։

Հունիսի 3-ին կրտսեր որդիս՝ Տիգրան Հովհաննիսյանը, զորակոչվեց բանակ։ Օրեր առաջ մենք հարազատների մեծ խմբով ճանապարհվեցինք զորամաս, որ տեսնենք-լսենք, թե ինչպես է տղաս զինվորական երդում տալիս։ Հազիվ թե կարողանամ նկարագրել հույզերս ու ապրումներս, երբ տեսա միանման զինվորական համազգեստով հայ զինվորների՝ որդուս հասակակից տղաների հոծ ու կուռ շարքերը։ Հանկարծ շատ շոշափելի ու սրտամոտ զգացի օրվա խորհուրդը, պահի կարեւորությունը։ Հոգուս մեջ ալիք էր տալիս, բարձրանում էր մի մեծ հպարտություն, ասես զինվորական շարքերից մի անտեսանելի զորություն, մի ահագնացող ուժ էր գալիս դեպի ինձ, լցվում սիրտս։

Ինձ միշտ ապշեցրել է հայ մարդու մշակութային բնատուր հղկվածությունը։ Հայ պարզ, կրթություն չունեցող գեղջուկը հակված է դեպի բարձր արվեստը, հարգանք ունի բարձր արվեստի հանդեպ։ Հենրիկ Մալյանի «Եռանկյունի» ֆիլմում մի շատ բնորոշ տեսարան կա. դարբինները ինչպիսի՜ խորին ակնածանք ունեն փոքրիկ տղայի ջութակից հնչած երաժշտության հանդեպ, քանի որ «ան գիտությունով կչալե»։ Այդպես է՝ մենք գիտություն, գիրք, արվեստ, մշակույթ սիրող ենք։

Սակրավորը կյանքում մեկ անգամ է սխալվում… Այս դիպուկ դարձվածքը բնորոշում է սակրավորի դժվարին, բարդ ու պատասխանատու դերը ռազմաճակատում։ Նա պետք է առաջինը նետվի կրակի գիծ եւ վերջինը թողնի մարտադաշտը։ Մահվան երախում անգամ սակրավորը ականապատում եւ ականազերծում է ռազմադաշտերը, կամուրջներն ու ճանապարհները, թշնամու մրրկային կրակի տակ կառուցում անհրաժեշտ ամրություններ եւ այն ամենը, ինչ պահանջում է մարտական իրադրությունը։ Ահա այդպիսի մի դժվարին մասնագիտություն էր բաժին ընկել Մեծ հայրենականում Ծալկայի շրջանի Ղզլքիլիսա գյուղում ծնված Վարազդատ Ղուլիկյանին։

Քանի՞ տարի է անցել այդ հեռավոր պատերազմից… Իմ երազները, սակայն, ինձ հանգիստ չեն տալիս. ամեն գիշեր ինձ այցի են գալիս իմ մարտական ընկերները, իմ սպասումները, տագնապները… Որքան իրական են, շոշափելի, կենդանի, միեւնույն ժամանակ՝ անմարմին, խուսափուկ ու վաղանցուկ… Եվ որքան նման են իմ երազները ծերուկ Կուրասավայի երազներին։ Ասես մի խորհրդավոր, շատ խորհրդավոր գիշեր, որ աշխարհը չիմանա, ես թաքուն հափշտակել եմ նրա երազները…

Հրաձգային տեխնիկայի խոշոր գիտակ եւ գյուտարար էր Վարդգես Փինաջյանը։ 1933թ. Երեւանում հրատարակվեց նրա «Գնդացրային հրաձգության տեխնիկան» ծավալուն աշխատությունը, որն անմիջապես գրավեց խորհրդային առաջատար մասնագետների ուշադրությունը։ Նա հրավիրվեց Մոսկվա եւ դասախոսական աշխատանքի անցավ Կարմիր բանակի «Վիստրել» հրաձգային մարտավարության ինստիտուտում։