Պատմության էջերից
Թագավորական իշխանության ամրապնդումը անգնահատելի կարեւորություն ուներ Հայկական հարցի այդ փուլի համար, եւ եթե չլիներ Պապի դավադիր սպանությունը, ամենայն հավանականությամբ, Արշակունիների պայքարը կպսակվեր հաղթանակով, ասել է՝ Հայաստանն իր պատվավոր տեղը կունենար տարածաշրջանում, չէր արժանանա 387թ. ճակատագրին։
Արմին Վեգները գրել է Ֆրանց Վերֆելին. «Ռադիոն ու մամուլը շարունակում էին ուտել ինձ: Վերջիվերջո, ծանր հիվանդությունը ինձ գետնեց, որը մինչ օրս չեմ հաղթահարել: Ինձ գրքային ակումբից հանձնարարեցին խորքային աշխատություն գրել հրեական Պաղեստինի վերաբերյալ:
Ես՝ շարքային Մանուկյանս, ծառայել եմ խորհրդային բանակում, Մոսկվայի մարզում։ Սկզբնական շրջանում ապրանքագետ էի ինժեներաշինարարական զորքերում, հետո սպաների համար նախատեսված շենքի հսկիչն էի, և այդ շրջանում գրքեր կարդալու լավ հնարավորություն տրվեց ինձ։ Կարդում էի՝ ինչ պատահեր՝ հայերեն, ռուսերեն։
Արմին Վեգների նամակի շարունակությունն է՝ գրված 1932թ. Ֆրանց Վերֆելին, որը հրապարակվում է առաջին անգամ.
«Արդեն 1915թ. ես ընկերացել էի Յոհաննես Լեփսիուսի հետ։
Ներքին կայունության ամրապնդումը, Հռոմի հետ 321թ. «Դաշնաց թուղթ» անունով պայմանագրի ստորագրումը, Պարսկաստանի՝ խաղաղություն պահպանելու պարտավորությունը այն հիմքերն էին, որոնց շնորհիվ Տրդատ Մեծի ժամանակ հզորացավ կենտրոնացված իշխանությունը, երկրի պաշտպանունակությունը, տնտեսությունը զարգացման հնարավորություն ստացավ։
Գերմանացի զինվոր և բժիշկ Արմին Վեգներն Օսմանյան կայսրություն էր գործուղվել Առաջին աշխարհամարտի տարիներին, երբ երկու երկրները դաշնակիցներ էին: Վեգները գործում էր Սիրիայի և Միջագետքի Բաղդադի երկաթուղու շրջակայքում, որտեղ ականատեսն է եղել հայերի տեղահանություններին ու զանգվածային սպանություններին: Նա մի քանի գիրք է գրել՝ վկայաբերելով իր տեսածները:
Հաճախ այն տպավորությունն եմ ունեցել, թե կյանքում ամեն ինչ՝ ինձ համար անհետևանք, սահում-անցնում է իմ վրայով, և միայն մահն է, որ ժամանակ առ ժամանակ արթնացնում, զգաստացնում է թմրած զգացմունքներս, ստիպում հիշել անցյալը… Այլ բան է հուշը, որ ճշգրտորեն վեր է հանում, վերականգնում է անցած-գնացած դեպքերն ու փաստերը՝ հարկադրելով վերապրել եղելությունը՝ դավ, ավեր, պատերազմ…