1898 թ. տեղի ունեցած ՀՅԴ 2-րդ Ընդհանուր ժողովն ընդունում է ուժերի կենտրոնացումը Երկրի մեջ որոշումը: Համաձայն այդ որոշման, ՀՅԴ-ն հրաժարվում է ֆիդայական-պարտիզանական կռիվներ մղելու մարտավարությունից և պատրաստվում Երկրի առավել կարևորագույն վայրերում (Բարձրավանդակ (Սասուն), Վասպուրական) ուժերի կենտրոնացմանը` ընդհանուր ապստամբության կազմակերպման համար: Սասունը փաստորեն ընտրվում է որպես հայ ազատագրական պայքարի միջնաբերդ, որտեղ պիտի կենտրոնանային կուսակցության մարտական ուժերը:

1945թ. նոյեմբերի 14-ին «Դեր Կուրիեր» թերթում տպագրվեց «Շքանշան Օլգա Չեխովային» հոդվածը, որում ասվում էր. «Տարիներ շարունակ նա իր վտանգավոր խաղն էր վարում՝ չբացահայտվելով գեստապոյի կողմից։ Միայն վերջին օրերին, երբ Կարմիր բանակը կռվում էր Բեռլինի մատույցներում, ձերբակալվում է նրա վարորդը, իսկ ինքը կարողանում է ձերբակալությունից խուսափել»։ Տեղեկությունները, որ Չեխովան հետախույզ էր, բացի այդ թերթից, կան նաև այլ իրազեկ աղբյուրներում, այդ թվում Վ. Ֆրիշաուերի՝ անգլիական «people» ամսագրում տպագրված հոդվածը։ Արևմտյան մամուլում նրան անվանում էին «ռուս լրտեսուհի, որն իրեն ենթարկեց Հիտլերին», «նացիստական ռայխի թագուհի»։

1951թ. սկզբներից ամերիկացիները շարունակում էին հետախուզական թռիչքները Խորհրդային Միության օդային տարածքներում՝ ներխուժելով բոլոր կողմերից: Ապրիլի 9-ին ամերիկյան «ՌԲ-45Ց» հետախուզական ինքնաթիռը, թռչելով Ճապոնիայից, ներխուժեց Կորեայի օդային սահման և քիչ էր մնում խոցվեր խորհրդային կործանիչների կողմից:
1951թ. նոյեմբերի 6-ին խորհրդային Խաղաղօվկիանոսյան նավատորմի 88-րդ գվարդիական կործանիչային ավիագնդի օդաչուներ` ավագ լեյտենանտներ Ի.Լուկաշևը և Մ.Շուկինը «Լա-11» կործանիչներով, այլ տվյալներով` «ՄիԳ-15»-ով, Ճապոնական ծովի վրա խոցեցին ամերիկյան «Փ2Վ Նեպտուն» ծովային հետախույզին: Ամերիկյան ինքնաթիռի անձնակազմը զոհվեց:

Արցախյան Ազատամարտի չորրորդ տարվա սկիզբն էր` 1994 թ. հունվարը:
ԼՂՀ բանակի հետախուզության ձեռք բերած տվյալների համաձայն՝ ադրբեջանական հրամանատարությունը 1993 թ. աշնանը հարավային ճակատում կրած պարտությունից հետո մարտական մեծ ուժեր է կենտրոնացնում Արցախյան ռազմաճակատի բոլոր ուղղություններում, այդ թվում նաև Աղջաբեդի և Ժդանովսկի շրջաններում, որտեղից նախատեսվում էր հզոր հարվածներով ճեղքել Արցախի պաշտպանական դիրքերը հարավային (Հորադիզ քաղաք-կայարան), հարավարևելյան (Ֆիզուլիի շրջան, Հորադիզից հյուսիս-արևելք՝ դեպի Շուքյուրբեյլի-Ալխանլի հատվածը) ու արևելյան (Մարտունիի շրջանի հարակից ուղղությունը) ճակատներում և գրավելով Մարտունիի ու Ֆիզուլիի շրջանները՝ դուրս գալ դեպի Հադրութ և Ստեփանակերտ, իսկ հաջողության դեպքում՝ գուցե նաև Զանգեզուր ու Նախիջևան…

Արցախը աստիճանաբար վերածվում է անառիկ մի ամրոցի, որի պատերին զարկվելով՝ թշնամին կարող է ջարդուփշուր լինել: Ադրբեջանը պետք է իմանա, որ Արցախը մի տեղ է, որին այլևս խփել, կուլ տալ հնարավոր չէ: Դա է Արցախի փրկությունը, և մենք` ժողովրդով, պետությունով, կուսակցություններով, յուրաքանչյուր մարդ` կարեցածի ու հնարավորությունների չափով, պիտի նպաստի այդ գործին: Ու պիտի գնա ուժերի կենտրոնացում և ոչ թե ջլատում: Պաշտպանության խնդիրը պահանջում է գերկենտրոնացվածություն: Կարելի է ասել, որ այսօր գրեթե 99 տոկոսով այդ կենտրոնացվածությունը կա, ինչը պիտի ամրացնենք ու ուժեղացնենք: Իսկ ջլատողների դեմ կպայքարենք ամենայն վճռականությամբ:

1991թ. դեկտեմբերի 4-ին ընդունված` «ՀՀ կառավարության կազմի և կառուցվածքի մասին» օրենքի համաձայն` կառավարության կառուցվածքի մեջ առաջին անգամ երևաց պաշտպանության նախարարությունը: Հաջորդ օրը՝ դեկտեմբերի 5-ին, ՀՀ նախագահի հրամանագրով Վազգեն Սարգսյանը նշանակվեց ՀՀ պաշտպանության նախարար, սակայն դրա կազմավորման համար գործնական քայլեր սկսեցին արվել 1992թ. հունվարի 28-ին։ Իհարկե, կառավարությանը կից 1991թ. մայիսի 4-ին ստեղծված Պաշտպանության կոմիտեն (Պաշտկոմը) շարունակում էր գործել: Նրա անդամների համեստությունն էր թերևս պատճառը, որ մեր վերջին` Հայկական համառոտ հանրագիտարանում Պաշտկոմի մասին ոչ մի հիշատակում չկա։ Ուստի հարկ եմ համարում այստեղ որոշ տեղեկություններ ներկայացնել Հայաստանի և Արցախի պաշտպանության գործում իր նշանակալի ավանդը բերած Պաշտպանության կոմիտեի մասին:

Դեռ չէր ավարտվել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը, երբ սկսվեց երկու հակառակ հասարակարգերի դաժան մրցակցությունը, որը երբեմն-երբեմն (կարճ կամ երկար ժամանակով, հիմնականում ուրիշ պետությունների տարածքներում) վերաճում էր իսկական պատերազմի: Պատմաբանները այդ պատերազմը անվանում են «սառը պատերազմ»: Տարօրինակ այդ պատերազմի ամենահետաքրքիր դրվագներից են հետախուզական ինքնաթիռների հանդուգն թռիչքները մրցակից երկրների օդային տարածքներում, որոնք շատ հաճախ վերածվում էին իսկական մարտերի, որոնք կրում էին ավելի հետաքրքրական և զավեշտական բնույթ՝ պայմանավորված դե ֆակտո խաղաղ ժամանակների համար հաճախակի և ագրեսիվ թռիչքներով, դրանց համարձակությամբ, տեխնիկական միջոցների ընդգրկունությամբ, ինքնաթիռների օրեցօր աճող բացառիկ տվյալներով և այլն: