Դուք մարդ եք, ձեռք ու բազուկ ունիք: Մի՞թե դուք ցանկալի ազատություն առանց զոհի և արյունի ձրի ստանալ կուզեք:
Ժողովո՛ւրդ, ամենեն առաջ քո ազատության հույսը քեզ վրա դիր, քո խելքին ու բազուկին ուժ տուր, մարդ ինքնիրմե պիտի որ փրկվի…

…Դու սուրճ առաջարկեցիր ու գնացիր խոհանոց: Դռան բացվածքից ես հետևում էի՝ ինչպես ես պատրաստում: Քո հագին մոխրագույն տաբատ էր ու կարմիր շապիկ, մազերդ հավաքված էին ծոծրակիդ, ու ճակատիդ երկու կողմերից բարակ մազափնջեր էին կախված: Ես զմայլվում էի քեզնով, ու տպավորությունն այնպիսին էր, ասես ամեն ինչ այդպես էլ պետք է լինի, որ դա մեր համատեղ անցկացրած բազում երեկոներից մեկն է…
Մենք վերցրինք սուրճի բաժակները, ավելի ճիշտ` ես վերցրի, դու չուզեցիր, ու դուրս եկանք պատշգամբ, որն, ինչպես պարզվեց, կախված էր անդունդի վրա, իսկ երկնքի բարձրում ճախրում էին սարյակները: Ամպամած էր, ու անձրև էր գալիս:

«23 տարի առաջ մեր բանակը հենց այնպես չծնվեց: Բանակը ծնվեց սահմանային կռիվների, ինքնապաշտպանական մարտերի, երկրապահների՝ այս բոլորի միացյալ ջանքերի քուրայում, եւ պիտի ասեմ, որ սկզբնական շրջանում երկրապահը գործում էր մեր՝ Գրողների միության շենքում, ուստի մեր միությունը դարձել էր իր օրրանը: Ու պատահական չէ, որ բանակի մարտական ոգու մեջ Գրողների միությունը մշտապես կար եւ շարունակելու է մնալ»: Հայաստանի Գրողների միության նախագահ Էդվարդ Միլիտոնյանի այս խոսքերով սկսվեց հայոց բանակի կազմավորման 23-րդ տարեդարձին նվիրված միջոցառումը: Նա իր ելույթում չափազանց կարեւորեց այս խառն ու խրթին ժամանակներում բանակի դերն ու նշանակությունը որպես երկրի անվտանգության կարեւոր երաշխավորի, մեր ապագայի հանդեպ հույսի եւ հավատի պահապանի: Միլիտոնյանն ընդգծեց, որ մտավորականները հայրենիքի համար օրհասական պահերին միշտ էլ եղել են հայրենյաց պաշտպանների կողքին, եւ այսօր էլ դահլիճում ներկա են գրողներ, որոնք մասնակցել են Արցախյան ազատամարտին թե՛ զենքով, թե՛ իրենց գրչով, ապա հիշատակեց Գարեգին Նժդեհի հայտնի խոսքը. «Սո՞ւրը, թե՞ գրիչը՝ թե՛ մեկը եւ թե՛ մյուսը»:

Երկնավո՜ր հոգի,
Ոգի՜ շնչավոր.
Չեմ ուզում ճչալ` անկմամբ ավարտված,
Չեմ ուզում անձուկ ձայն տալ, ձայն առնել`
Առ քեզ լայնաբաց ներկա անցյալից…

Չվախեցաք դուք նենգ թշնամիների
Չար հոխորտանքից սին ու բազմադեմ,
Ոչ էլ հայացքից նրանց թունալից,
Չարախինդ, կծու նրանց հեգնանքից:

Մթության մեջ բարձունքից նայելիս քաղաքի վառ ճրագները կարծես աստղազարդ երկնքի լուսատուների արտացոլանքը լինեին… Արտացոլանքն ընկնում էր քաղաքի դիմացի լճի վրա` ստեղծելով եռաչափ լուսավորություն:
Հեռվից եկող շան հաչոցը խլացնում էր քամու սուլոցը, որը ուղեկցվում էր ձյան սառած հատիկների հոսքով, որոնցից պաշտպանվելու համար կկոցել էի աչքերս ու լարել ուշադրությունս: Նայում էի հակառակորդի սահմանամերձ քաղաքի լույսերին, մտովի հաշվարկներ էի անում նրա տեղանքի, կոորդինատների և բնակչության մասին: Մտածում էի` ամեն լուսավոր պատուհանից ներս մի ընտանիք է ապրում, շատերը հավանաբար որդի են ուղարկել բանակ և ամեն օր լույսը վառելիս ուրախ մտածում են, որ մեկ օր էլ անցավ, որ շուտով իրենց որդին տուն կգա…

Թուրքիայում հայկական ջարդերը թեև դադարել էին, սակայն դրանց ողբերգական հետևանքները շարունակում էին իրենց զգացնել տալ նաև 1900-ական թվականներին, իսկ ներգաղթը Ղրիմ դեռ շարունակվում էր:
Այդ բոլորը խորապես ազդում էր արդեն ծերացած արվեստագետի վրա: Եվ նա ապրիլի 19-ի (նոր տոմարով՝ մայիսի 2-ին) առավոտյան վերցնում է վրձինը, մոտենում նկարակալին և սկսում նկարել մի նոր սյուժետային պատկեր, որի էսքիզը գրիչով նա գծանկարել էր նախորդ երեկոյան, ճաշասեղանի վրա դրված մի թերթիկի վրա: Նկարիչն աշխատում է լարված, հուզված և վրդովված: Նա ուզում է հենց նույն օրն ավարտել և անվանում է այն «Թուրքական նավի պայթյունը»: