Դռան զանգը մի քիչ պահանջկոտ, մի քիչ ամաչելով ինձ նախամուտք է կանչում: «Տեսնես ո՞վ է»,- մտածում եմ դժգոհ: Ինձ գործից կտրել են ու վախենում եմ նորից չկարողանամ հավաքել մտքերս, մանավանդ որ այսօր դժվար է գրվում….
Դուռը բացում եմ ու հայտնվում զինվորների շրջապատման մեջ: Գրկախառնվում ենք: Արմանն ու Ռուբենն են, որ Գոռի հետ եկել են այցելության: Նայում եմ Արմանին ու զարմանում: Ինքն է ու ինքը չէ ասես, մի բան փոխված է, բայց ի՞նչը՝ գլխի չեմ ընկնում: Դա զգում եմ ենթագիտակցորեն, հետո առաջին պահի իրար խառնվածությունը հաղթահարելով՝ ներս եմ հրավիրում տղաներին: Պարզվում է՝ Արմանն ու Ռուբենը արձակուրդ են եկել բանակից, Գոռն էլ օրերս պիտի զորակոչվի, եւ եկել են տեսության:

Քաշաթաղի մայր գետի՝ Հակարիի երեք մեծ վտակների՝ արևմտյան կողմի Աղավնոյի, միջին Հոչանցի և արևելյան Շալուայի հովիտներում պահպանվել էն հայոց պատմամշակութային շատ հուշարձաններ, որոնք հուշում են, որ Պատմական Մեծ Հայքի Արցախ և Սյունիք աշխարհների այս տարածքներում մինչև 18-րդ դարակես մեր պապերն են ապրել: Հազարամյակների պատմություն ունեցող ամրոցների ավերակներն ու հնադարյա դամբարաններն էլ հուշում են՝ այս տարածքները շատ վաղուց եղել են հայ մարդու բնօրրան: Այս տարածքի ցանկացած անտառում ու ձորակում, սարահարթին ու ժայռապռնկին, գետափին ու լեռնալանջին, ծերպերին աչքդ կշոյեն հայ վարպետի քանդակած խաչն ու զարդանախշը, վիմագիր արձանագրությունը, թփուտներով պատված մատուռի ավերակը, ժայռին թառած եկեղեցին:

Հրաձգությունը ադրբեջանական գերեզմանոցի վրայով էր։ Թեև գնդակները գիշեր-ցերեկ աջուձախ սուրում էին, բայց ոչ մի գերեզմանաքար չէր վնասվել… Ադրբեջանցիները հարազատ ննջեցյալների շիրմաքարերին չէին կրակում, հայերն էլ մեռել հարգող մարդիկ են՝ հատկապես օտարի…

«Հայ զինվոր» թերթի գլխավոր խմբագրի տեղակալ, փոխգնդապետ Գեւորգ Ասատրյանի թարգմանությամբ օրերս լույս է տեսել մեր անվանի հայրենակից, պարսկագիր գրող, միջազգային մի շարք գրական բարձրագույն մրցանակների դափնեկիր Զոյա Փիրզադի «Ինչպես բոլոր երեկոները» պատմվածքների ժողովածուն («Էդիթ Պրինտ» հրատարակչություն):
Զոյա Փիրզադի ստեղծագործությունները թարգմանվել են մի շարք լեզուներով` անգլերեն, ֆրանսերեն (բոլոր գործերը), գերմաներեն, իսպաներեն, իտալերեն, չինարեն, ճապոներեն, հունարեն, թուրքերեն, վրացերեն եւ այլն: Հայերեն լույս է տեսնում առաջին անգամ:

Բարոնուհի Քերոլայն Քոքսը ժամանակին, Մարաղայի ողբերգության մասին խոսելիս, այն համարել է նոր Գողգոթա: 1992թ. ապրիլի 10-ի առավոտը Մարաղայում բացվեց ադրբեջանական հրոսակների անմարդկային ոճրագործությամբ: Մարաղան Լեռնային Ղարաբաղի եւ Ադրբեջանի հայերի հանդեպ ադրբեջանցիների պարբերաբար իրագործած էթնիկ զտումների համակարգված, հետեւողական շղթայի հերթական օղակն էր: «Ես երբեք չեմ մոռանա այդ ահավոր օրը, երբ ադրբեջանցիները հարձակվեցին Մարաղայի վրա: Մարաղայի բնակիչները լիովին անպաշտպան էին, նրանք գրեթե ոչինչ չունեին թշնամուն դիմակայելու համար: Ես տեսա երիտասարդ մի տղայի, որ փորձում էր ադրբեջանցիների տանկի դեմն առնել որսորդական հրացանի օգնությամբ: Մարաղայի սպանդի ամենադաժան տեսարաններից մեկը մարդկանց գլխատված մարմիններն էին:

Նա տնքալով շտկեց մեջքը, ձեռքերը դրեց գոտկատեղին, սեղմելով ձգեց ուսերը և հենվեց պատին: Պատի տաքությունից մեջքի մզզոցը մի քիչ թուլացավ, երկար ժամանակ նստած մնալուց պրկված մկանները բացվեցին: Քահանան գլուխը հենեց պատին և հայացքը հառեց ամպերով պատած երկնքին: Աստղերը չէին երևում, ծառերը աննշան քամուց տարուբերում էին տերևները՝ մի սրսփուն շշունջ սփռելով շուրջը: Հսկա ընկուզենին ասես խորասուզված էր ինքն իր մեջ, թթենիները լալկան փոքրիկ աղջիկների էին նմանվում, որոնց լացը կտրելու համար լուսինը ամպերի արանքից ծիկրակելով մեծավարի խաղում էր հետները: Գիշերը գաղտագողի, անձայն իջնում էր ասես միայն ինքն իր համար, և աշխարհում ամեն ինչ խաղաղ, անմեղ ու մի քիչ թախծապատ էր թվում:

Ձեր բարեկամաց և ազգականաց իբրև պարգև մեկ-մեկ զենք տարեք, զենք առեք և դարձյալ զենք: Ժողովո՛ւրդ, ամենեն առաջ քո ազատության հույսը քե՛զ վրա դիր, քո խելքին և բազկին ուժ տուր, մարդ ինքնիրմեն պետք է աշխատի, որ փրկվի: