Անծայրածիր տիեզերքում իրարանցում էր տիրում: Միլիոնավոր տարիների ընթացքում անթիվ անգամներ պատահածն այժմ խելքահան էր արել բոլորին: Պատճառն այն էր, որ երբևէ եղած բոլոր ստեղծվածներից ամենափխրունին երկրային ինչ-որ ուժ ստիպում էր թախծել…

Մեսրոպ Մաշտոցի անվան հին ձեռագրերի ինստիտուտի` Մատենադարանի նորակառույց մասնաշենքի շքեղաշուք դահլիճն իր գոյության ընթացքում առաջին անգամ էր հյուրընկալում այդքան մեծաքանակ բարձրաստիճան զինվորականների։ Նրանց հետ էին նաև հանրապետությունում ճանաչված պատմաբան-գիտնականներ, նախկին ազատամարտիկներ, Ղարաբաղյան շարժման ղեկավարներ, մանկավարժներ, ուսանողներ։ Առիթը ռազմական պատմաբան-թանգարանագետ Ռաֆայել Թադևոսյանի «Դրվագներ հայոց ռազմական պատմությունից (XIX-XX դարեր)» մեծածավալ աշխատության և նրան կից 17 ռազմապատմական-ուսումնական քարտեզների` 1826-28 թթ. ռուս-պարսկական պատերազմից մինչև Շուշիի ազատագրում, շնորհանդեսն էր։

Ֆիդայիների փոքրաթիվ ջոկատն անցնում էր տափաստանով: Թշնամու հետքն անգամ չկար. նահանջ չէր, այլ փախուստ` անկանոն, անկարգ: Եվ չնայած հոգնությանը` ֆիդայիները հետապնդում էին թշնամուն:
Տափաստանում ծանր լռություն էր, որը երբեմն խախտվում էր լեշակեր թռչունների ձայնից, որոնք իրենց կռնչյուններով մահվան սաստկացող սպառնալիքն էին ցանում-տարածում այդ ամայի տափարակի վրա:
Ամեն ինչ լուռ էր` մեռնելու աստիճան:
Բոլորի մտքերը սառել էին, ավելի ճիշտ` չորացել: Միայն քայլելով էին զգում ապրելու տենչը…

Սահմաններում թուրքը լկտիացել էր՝ գողանում էր, սպանում, առևանգում… Հարկավոր էր զինվել։ Փնտրում էինք հին զենքեր, որոնք «կոմունիստների ահից» Նժդեհի զինակիցները թաղել էին հողում։
Ծերունիներից մեկը մի օր մահամերձ վիճակում խոստովանեց.
-Մեր Շողնի ձորով գնալիս, Զորավարը ոչ մի զենք հետը չտարավ, թաղեց այնտեղ ու մեզ ասաց. «Հիշեք տեղը, մի օր պետք կգա։ Տեղը չեմ հիշում, բայց մեր Շողնի ձորում էր, փնտրեք-կգտնեք»,- սրանք էին պապի վերջին խոսքերը։

Հակոբ պապն արդեն իննսունն անցել, իսկ հարյուրն էլ ծալելով թևատակի`Նարեկացու ողբերգության մեջ, ամեն առավոտ ճանապարհելով ծոռներին`Գևորգին ու Անդրանիկին, պատվիրում էր.
-Տեսե՛ք, բալե՛քս, ֆրանս ու բան չգիտեմ… մեռնիմ ձզի, էն տետրի միջի գրածս լավ սովորած կգաք…
Իսկ գրածը հայոց այբուբենն էր`ամեն տառի կողքը նշված պապի` Արևմտյան Հայաստանի ավեր գյուղի ու թափված երակների անուններով: Այս արյունաուժ այբուբենը Ա-ից էր սկսվում, որն իր մանկության` սարերի հովին վազող ընկերոջ անվան առաջին տառն էր:

-Թշնամին խուճապահար նահանջում էր։ Եկել, դեմ էր առել Արաքսին, սակայն այս անգամ «Արազը ծովը, Արազը ելման» չէր, ու թշնամին ծանծաղուտով անցնում էր մյուս ափը, անցնում էր Պարսկաստանի սահմանը։ Մեր պատմական Կովսական գավառում էինք (Հորադիզ) ու այդտեղից էլ դուրս էինք եկել հասել Արաքսի ափը։ Մեր գյուղը՝ Փոքր Վեդին, գտնվում է Մայր գետի ափին, ու ես հաճախ եմ հեռվից նայել, տեսել գետի գարնանային վարարումները, սակայն հայտնի է, որ խորհրդային ժամանակներում դժվար էր մոտենալ գետին, չէր թույլատրվում։ Ու հիմա Արաքսի կարոտով լցված իմ հոգին միայն բանաստեղծություններում, երգերում ամեն հայի գերող գետի ափին է։ Թշնամին անցել է գետն ու փախել-անէացել է։ Կռանում-լվացվում եմ Արաքսի ջրերով, որն այնքա՜ն նման է հոգևոր մկրտությանը։ Հոգիս ցնծում է, ու երգում եմ.

Վերջերս գրողների տան դահլիճում նշվեց բանաստեղծ, հրապարակախոս, ռազմական պատմաբան, Հայաստանում թանգարանային գործի նվիրյալ Սասուն Գրիգորյանի ծննդյան 75 և գրական գործունեության 55-ամյա հոբելյանները։ Հընթացս ներկայացվեցին հոբելյարի վերջին` «Մեր հերոսները և զինուժի գեներալները (1988-2012)» պատմագիտական ուսումնասիրությունն ու «Հայրենի տունն է կանչում» բանաստեղծությունների ժողովածուն։