Քանի՞ տարի է անցել այդ հեռավոր պատերազմից… Իմ երազները, սակայն, ինձ հանգիստ չեն տալիս. ամեն գիշեր ինձ այցի են գալիս իմ մարտական ընկերները, իմ սպասումները, տագնապները… Որքան իրական են, շոշափելի, կենդանի, միեւնույն ժամանակ՝ անմարմին, խուսափուկ ու վաղանցուկ… Եվ որքան նման են իմ երազները ծերուկ Կուրասավայի երազներին։ Ասես մի խորհրդավոր, շատ խորհրդավոր գիշեր, որ աշխարհը չիմանա, ես թաքուն հափշտակել եմ նրա երազները…

-1988-ի փետրվարի 28-ին ջոկատի տղաներով Տավուշի Մովսես գյուղի դիրքերում էինք։ Մարտի 12-ն էր,- վերհիշում է Արամ Պետրոսյանը,- Օրը հիշում եմ, որովհետեւ այդ օրն է ծնվել Զորավար Անդրանիկը։ Ասացին, որ մայրս Ապարանից եկել է մեզ տեսության։ Մեկ էլ մայրս իջավ մեքենայից ու մի մեծ աման ձեռքին առաջացավ։ Մոտեցավ, կափարիչը վերցրեց ու դիմեց մեզ.
-Կերե՛ք, տղաներ ջան, կերե՛ք, քանի դեռ չի սառել։

Պատերազմը նոր էր ավարտվել։ Բերձորում տոնախմբություն է։ Զուռնա-դհոլի ձայնը լցվում է այրված, սեւացած պատերով տներն ու սրբում, ձորն է լցնում նեյնիմ ու կաղկանձ։ Ջեյրան անունով կովը կուրծքը խոտերին քսելով մի բակից մյուսն է անցնում։

Հիսուս Քրիստոսի Պայծառակերպության կամ Այլակերպության տոնը Հայաստանյայց Առաքելական Ս. Եկեղեցու հինգ տաղավար տոներից է: Այն հիշատակությունն է Հիսուսի` Թաբոր լեռան վրա Իր երեք աշակերտներին Աստվածային փառքով երեւման, որը նկարագրում են Ավետարանները (Մատթ., ԺԷ, 1-13, Մարկ., Թ, 2-12, Ղուկ., Թ, 28-36): Իր քարոզչության երրորդ տարվա ամռանը Հիսուսը, աշակերտներից ընտրելով Պետրոսին, Հակոբին եւ վերջինիս եղբորը` Հովհաննեսին, նրանց հետ բարձրանում է Թաբոր լեռը` միայնության մեջ աղոթելու. «…լեռ ելավ աղոթքի կանգնելու» (Ղուկ., Թ, 28):

2004թ. ապրիլին իտալական հայտնի «Ռիցցոլի» հրատարակչությունը հրատարակեց ծագումով հայ իտալացի գրող, Պադուայի համալսարանի պրոֆեսոր Անտոնիա Արսլանի «Արտույտների ագարակը» վեպը։ Վեպը պատմում է 20-րդ դարի սկզբներին Անատոլիայում ապրող մի հայ ընտանիքի ողբերգության մասին։ «Սա իմ ընտանիքի պատմությունն է։ Նրանց կյանքը եւ երազները անավարտ մնացին։ Ես գրքում ուզում եմ լսելի դարձնել նրանց ձայնը»,- խոստովանել է Արսլանը։ Արյան կանչը, ըստ հեղինակի, իր մեջ խոսեց, երբ կարդաց Դանիել Վարուժանի ստեղծագործությունները. «Հատիկ-հատիկ արթնացան մանկության հիշողություններս, պապիս պատմությունները, հայկական եկեղեցու արարողությունները…»։

Երբ ռուս զինվորներն ու ադրբեջանցի օմօնականները գյուղ էին մտնում անձնագրային ստուգումների, միեւնույն ժամանակ հավաքում էին որսորդական հրացաններն ու զենքի հատուկենտ տեսակները, այդ օրերին գյուղի տներից մեկի առջեւի քարին ժամերով անշարժ նստում ու նրանց էր ակնդետ հետեւում նահապետական հագ ու կապով՝ երկար, ծալ-ծալ շորերով նանը։ Երբ ստուգումներն ավարտվում, ու օմօնականները հեռանում էին գյուղից՝ ջահելները վազում էին դեպի նանը, որը դեռ անշարժ հենված ձեռնափայտին, «արեւկող» էր անում։

-Ես իմ օջախից դուրս եկողը չեմ, էստեղ ծնվել եմ, էստեղ էլ կմեռնեմ,- ասել էր Երեւանում բնակվող որդիներին, աղջիկներին, որոնք քանիցս համոզում էին նրան տեղափոխվել իրենց մոտ։
-Տատի անունը չէինք էլ իմանում՝ Այա էինք ասում։ Արդեն տիրապետում էր զենքին ու տղաներին հավասար կռիվ էր մղում գյուղ ներխուժել փորձող թշնամու դեմ։