Սեր, քնքշություն, բարություն է հորդում մեր մայրերից, քույրերից: Բայց երբ վտանգվում է հայրենի հողի անդորրը, երբ պատերազմ է պարտադրվում, նրանք սատարում են իրենց որդիներին, իրենց ամուսիններին։ Ամենքը՝ իրենց տեղում, իրենց ուժերի ներածին չափով՝ ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅՐԵՆԻՔԻ, ՀԱՆՈՒՆ ԽԱՂԱՂՈՒԹՅԱՆ:

Իմամ Ջալալի անունով միջնադարյան քաղաքում ես եւ Վիննին գլորեցինք ամբողջ երկու ամիս՝ տեղի դեսանտագրոհային վաշտերից մեկի կազմում մասնակցելով մի քանի մարտական գործողությունների, որոնք թեեւ մարտավարության տեսանկյունից կարելի էր ձախողված համարել, քանի որ սուննի* խռովարար մոլեռանդ խմբավորումներից եւ ոչ մեկը շոշափելի կորուստ չէր կրել, սակայն ռազմավարի առումով բավական շահեկան էին։

Երբ Վազգեն Սարգսյանը մահապարտների գումարտակ հավաքեց, մոտ երեք հարյուր հոգի էին, որ եկան հավաքվեցին նախ Գանձասարի վանքում: Մարտի գնալուց առաջ Պարգեւ Սրբազանը ամենքին էլ մկրտեց: Եվ երեք հարյուրով ելան երեք հազար ազերիների դեմ եւ նրանց վիթխարի այդ գորհը կասեցրին:

Ինչե՜ր ասես, որ չեն կատարվում այս աշխարհում: Մեկ արեգակն է ցնորվում, մեկ` լուսինը. խոսք խոսքի տալով` Երկիր մոլորակի հոգու հետ այնքան են խաղում, որ վիրավորանքից ինքն իրեն բզկտում, երկրաշարժ ու ցունամի է մոգոնում, օվկիանոսներն ու ծովերը հունից հանում, խեղճ ու կրակ մարդկանց հանդեպ հրահրում ու տիեզերքի ծաղրից ոտնահարված իր արժանապատվությունը վերականգնելու հուսահատ փորձեր է անում: Էլ ի՞նչ հայ, ի՞նչ թուրք, ի՞նչ այլազգի:

Պարետատան հսկիչ-անցագրային կետում ինձ դիմավորեց Պավել Վիննիչենկոն՝ լայն, հաղթական ժպիտը դեմքին։

Այս վկայությունը լրագրող Ասպրամ Ծառուկյանի պատմածն է։ «Մոնթե» գիրքը գրելու համար նա հանդիպեց եւ զրուցեց Մոնթեի ամենամոտ ընկերներին։

Պատմական փաստ է` հնագույն Հայաստանի տարբեր մասերում ստեղծվել են թագավորություններ եւ իշխանություններ, որոնց գահակալները, սակայն, միշտ չէ, որ ունեցել են հայկական ծագում, այսինքն` Հայկ Նահապետի ժառանգներից չեն եղել: