Օրերս պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչներն այցելեցին Հայրենական մեծ պատերազմի վետերան, ավագ սերժանտ Ռոզալիա Աբգարյանի հյուրընկալ օջախը: Առիթը նշանակալի էր. հունիսի 17-ին տիկին Ռոզալիան թևակոխեց իր բովանդակալից ու հագեցած կյանքի երկրորդ հարյուրամյակը: Այսօր էլ՝ պատկառելի իր տարիքում, նա մեծ սիրով ու երիտասարդական ավյունով է դիմավորում իր բոլոր հյուրերին, հյուրասիրում ու հաճույքով զրույցի բռնվում՝ հիշելով պատերազմական անցյալի վառ դրվագները, խորհելով մեր երկրի ապագայի մասին:

ԶՈՒ ԲՀԱ վարչության բարոյահոգեբանական ապահովման բաժնի պետ, վարչության պետի տեղակալ, գնդապետ Հայկ Պետրոսյանը հանդիսավորությամբ նրան է հանձնում «ՀՀ ԶՈՒ-30 տարի» հոբելյանական մեդալը, որը տիկին Ռոզալիան խնամքով ամրացնում է բազմաթիվ մեդալներով զարդարուն կրծքին:

-«Մարշալ Բաղրամյան» մեդալ, «Մարտական սխրանքի համար» մեդալ,- ժպտալով սկսում է թվարկել իր պարգևները հերոս ռադիստուհին,- «Կովկասի պաշտպանության համար», «Պրահայի ազատագրման համար» մեդալ, «Հայրենական պատերազմ» 1-ին աստիճանի շքանշան, «Գերմանիայի դեմ տարած հաղթանակի համար» մեդալ: Ահա սա էլ վաստակավոր ուսուցչի շքանշանն է …,- ասում է ու հավելում,- այնքան շատ են, որ անգամ դժվարանում եմ ազատ տեղ գտնել: Բայց այս մեդալն էլ ինձ համար շատ կարևոր ու թանկ է, քանի որ անկախացած Հայրենիքիս մեդալն է, ինձ համար այն մեծ նշանակություն ունի: Շատ շնորհակալ եմ ուշադրության ու իմ համեստ ավանդը չմոռանալու համար:

-Պաշտպանության նախարարն ու շտաբի պետը իրենց ողջույնն են ուղարկել Ձեզ և շնորհակալությունը, որ Դուք կաք ու շարունակում եք մեզ համար ուղենիշ լինել հայրենասիրական և ռազմահայրենասիրական դաստիարակության գործում,- ասում է գնդապետ Պետրոսյանը,- Դուք ապրող լեգենդ եք, քանի որ, կոտրելով հայ կնոջ մասին ավանդական պատկերացումները, հայտնվեցիք ռազմաճակատի թոհուբոհում և պայքարեցիք ու Ձեր զգալի ավանդն ունեցաք հայրենիքի պաշտպանության գործում: Ի դեպ, պատմականորեն ապացուցված է. եթե հայ կինը զենք է վերցնում, ուրեմն Հայոց բանակը կհաղթանակի:

-Ընդհանրապես, պատերազմը կնոջ գործը չէ,- նկատում է տիկին Ռոզալիան,- բայց հայ կինը միշտ իր ամուսնու և որդու կողքին է կանգնած եղել, երբ Հայրենիքին վտանգ է սպառնացել: Եվ սա շատ կարևոր է: Ես լսել եմ, որ մեր կանայք էլ շուտով կհամալրեն բանակի շարքերը:  Ճի՞շտ է,- հարցնում է տիկին Ռոզալիան և դրական պատասխան ստանալով՝ շարունակում,- շատ ճիշտ որոշում է. կնոջ դերը բանակում մեծ է: Նա կարգ ու կանոն է հաստատում, իր ներկայությամբ զգաստություն է հաղորդում, ոգի տալիս:

Ես տասնութ տարեկան աղջիկ էի, Թիֆլիսում էի ապրում ընտանիքիս՝ ծնողներիս ու երկու քույրերիս հետ, նոր էի ավարտել դպրոցը՝ գերազանցության վկայականով, երբ պատերազմն սկսվեց,- խոսակիցներին անցյալ է տեղափոխում տիկին Ռոզալիան:- 1941 թ. հունիսն էր:  Ավարտական վկայականների հանձնման կապակցությամբ հունիսի 21-ին երեկոյան մեզ իր տուն՝ թեյ խմելու էր հրավիրել Ռուսթավելիի թատրոնի վաստակավոր դերասան, ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ Ակակի Խորավան: Ջերմ ու հաճելի երեկո անցկացրինք, լսեցինք նրա խորհուրդները, պատմեցինք մեր ծրագրերի մասին՝ ի՞նչ ենք ծրագրում անել կյանքում, ի՞նչ ենք երազում դառնալ: Ես այդ ժամանակ բժշկուհի դառնալու մասին էի երազում: Այսօրվա պես հիշում եմ Խորավայի վերջին խոսքերը, երբ հրաժեշտ էր տալիս մեզ իր տան շեմին. «Ձեզ՝ ծով դուրս եկող նավերիդ, բարենպաստ քամի եմ ցանկանում»:  Բարձր տրամադրությամբ, ապագայի հետ կապված մեծ երազանքներով վերադարձանք տուն, իսկ  հաջորդ օրն առավոտյան արթնացանք ուրիշ մի իրականության մեջ. սկսվել էր պատերազմը…

Տիկին Ռոզալիայի տունը դպրոցի շենքից մի պատ էր բաժանում: Դպրոցում շտաբ էր ստեղծվել. հավաքվում էին երիտասարդ ու տարեց մարդիկ, զենք-զինամթերք, զինվորական հագուստ ստանում ու մեկնում ռազմաճակատ: Երիտասարդ աղջկա մեջ կասկած անգամ չառաջացավ՝ պե՞տք է մասնակցեր պատերազմին, թե՞ ոչ: Իհա՛րկե, պետք էր:

-Ընտանիքից մեկը պետք է լիներ ճակատում, և ես վճռեցի, որ ինքս պետք է գնամ: Իհարկե, ծնողներիս վերաբերմունքը միանշանակ չէր, բայց համոզեցի: Հորս արմատները Կարսից են: Մայրս արմատներով Գանձակից էր: Հորս առաջին ընտանիքը՝ կինն ու երկու որդիները, Կարսում ցեղասպանության զոհ էին դարձել: Նա ինքն էր ուզում մեկնել ռազմաճակատ, բայց նրան ասացին, որ իր պես լավ զինագործ մասնագետները ավելի օգտակար կլինեն թիկունքում: Հայրս այդ ժամանակվանից և պատերազմի ամբողջ ընթացքում օր ու գիշեր աշխատում էր. լինում էր՝ մի քանի օր տուն չէր գալիս, շարքից դուրս եկած զենքերն էր վերանորոգում ու էլի ռազմաճակատ ուղարկում:

Երեք շրջանավարտներով՝ ես, ընկերուհիս ու մեր դասարանից մի տղա դիմում գրեցինք զինկոմիսարիատում: Ռադիոտեխնիկայի Ստալինյան եռամսյա դասընթացներ կային. մասնակցեցինք դրանց և մեկնեցինք ռազմաճակատ:

Բեռնատար վագոնում՝ փայտե տախտակների վրա, երկար ճանապարհ էին անցել երիտասարդները, և պատերազմի առաջին տպավորությունները շատ ծանր էին եղել 18-ամյա փխրուն օրիորդի համար: Ստալինգրադի մատույցներում նրանց գնացքը ռմբահարվել է:

-Ինքնաթիռը, որի թևերին ռուսական կարմիր աստղեր էին, պարզվեց՝ ղեկավարվում էր գերմանացի օդաչուի կողմից: Այն անսպասելի ցածր թռավ, ու  սկսեցին մեր գնացքին գնդացրից խփել: Նույն պահին էլ տեսա, թե ինչպես կողքիս կանգնած իմ մտերիմ ընկերուհին ընկավ, անշնչացավ: Սա պատերազմում ինձ պատած առաջին սարսափն էր: Ես արյան մեջ կորած էի: Կարծում էի, դա ընկերուհուս արյունն է, բայց, պարզվեց, որ ինքս էլ վիրավոր եմ, և իմ արյունն էր գլխիցս ծորում: Ինձ հոսպիտալ տեղափոխեցին, իսկ մի քանի օրից՝ զորամաս: Պետք է հասնեի  Վորոշիլովգրադ քաղաքը: Մի կերպ խցկվեցի լեփ-լեցուն վագոնը և կանգնած հասա մինչև Վորոշիլովգրադ:

Ճանապարհին աղջկա ոտքերը ցրտահարվել էին, և զորամասի փոխարեն նա սկզբում ստիպված էր բուժկետում անցկացնել:

-Այնտեղ կտրեցին կոշիկներս, սառած ոտքերս հանեցին միջից, բուժեցին: Հիշում եմ տարիքով բուժքրոջը, որ հոգատարությամբ բուժում էր ոտքերս: Դուրս գրվելիս ինձ ասաց. «Աղջի՛կս, ուզում էիր քո հայրենի՞քը պաշտպանել. դե, գնա՛ ու պաշտպանի՛ր»: Ինձ նոր սապոգներ հագցրին ու դրանցով էլ մեկնեցի ռազմաճակատ:

Ավելի քան 4 տարի՝ պատերազմի սկզբից  մինչև ավարտը, տիկին Ռոզալիան մասնակցեց մարտերին: Մտավ 88-րդ ռազմական կապի գունդ, դրա շարքերում էլ անցավ ամբողջ պատերազմը: Աշխատում էր ռադիոկայանում: Հավաքում էր համարները, որսում ալիքները, թիրախների կոորդինատներ էր հաղորդում յուրային օդաչուներին:

-Շատ բան ենք տեսել այդ ընթացքում,- շարունակում է նախկին ռադիստուհին,-  պատերազմի անչափ ծանր պատկերներ: Միակ բանը, որ այդ իրավիճակներում փրկում է՝ աշխատանքն է. անընդհատ զբաղված լինելը ուշադրությունդ շեղում է պատերազմի ծանր իրողություններից:  Մասնակցել եմ Ուկրաինայի, Լեհաստանի, Հունգարիայի, Չեխոսլովակիայի  ազատագրմանը: Չորս տարի չգիտեի՝ անկողինն ինչ է: Չեխոսլովակիայում մեզ շատ ջերմ դիմավորեցին: Պոլիչկա քաղաքում մեզ տարբեր տներում տեղավորեցին: Ինձ հյուրընկալեց տարեց, բարի  մի կին, ինձ համար անկողին պատրաստեց: Այնքան մեծ բան էր դա ինձ համար. պատերազմի ամբողջ ընթացքում վերջապես մաքուր, ձյունաճերմակ  անկողնու մեջ քնեցի:

Մի օր՝ երեկոյան, ռադիոընդունիչի մոտ նստած էի, երբ լսեցի՝ «Պո՛զեր, Պո՛զեր, օգնե՛ք, Պրահան վտանգի մեջ է»: Անմիջապես հաղորդեցի մեր ղեկավարին, և առավոտյան արդեն Պրահայում էինք: Քաղաքի համար երեք օր մղված մարտերից հետո Պրահան ազատագրվեց: Մայիսի ինն էր, որը դարձավ կրկնակի տոն՝ Պրահայի և ընդհանուր Հայրենիքի ազատագրման օրը: Հենց այնտեղ իմացանք, որ Գերմանիան կապիտուլյացիայի է ենթարկվել: Անպատմելի երջանիկ էինք. մի օրում երկու կարևոր տոն ունեցանք:

Տիկին Ռոզալիայի ամուսինը զինվորական էր, փոխգնդապետ: Ծանոթ են եղել դեռևս խաղաղ ժամանակ: Ամուսինը դեռ մինչև պատերազմը անտարբեր չի եղել նրա նկատմամբ, բայց չի հասցրել խոստովանել:

-Երբ պատերազմը սկսվեց, և մենք տարբեր ուղղություններով պետք է մեկնեինք, հանկարծ հանդիպեցինք: Հինգ րոպե զրուցելուց հետո որոշեցինք, որ պետք է անպայման հանդիպենք պատերազմից հետո: Եվ այդպես էլ ստացվեց: Թերևս ճակատագիր էր, քանի որ պատերազմից հետո երկուսս էլ նույն օրը Թիֆլիս ժամանեցինք, հանդիպեցինք իրար, ամուսնացանք և հաշտ ու համերաշխ ապրեցինք 58 տարի: Հրաշալի համատեղ կյանք ենք ապրել:  Հիանալի որդիներ ենք ունեցել ու դաստիարակել: Մեր որդիներից մեկը օդաչու է. 50 տարի քաղավիացիայում է:  Մյուսն էլ քիմիական գիտությունների թեկնածու է:

Տիկին Ռոզալիայից փորձում ենք իմանալ իր երկարակեցության գաղտնիքը:

-Գաղտնիքը երևի աշխատանքի մեջ է,- ասում է ու հավելում,- հիշում  եմ, երբ ամուսնուս հետ 1946 թ. տեղափոխվեցինք Երևան, ոչինչ չունեինք. ո՛չ սեղան, ո՛չ աթոռ, ո՛չ մահճակալ: Ես դպրոցում ռուսաց լեզվի ուսուցչուհի էի և շատ դասաժամեր էի  վերցնում, որպեսզի կարողանանք հոգալ, լրացնել մեր կենցաղային կարիքները: Մենք երկու որդի ենք ունեցել: Աղջիկ չունեի, որ ինձ օգներ, ու ստիպված էի նաև զուգահեռ տան գործերն անել, տանտիկին լինել: Այնպես որ, կարծում եմ, ճիշտ եմ մտածում, որ աշխատանքն է, որ երկարացնում է մարդու կյանքը: Որպես մանկավարժ՝ միացնում էի տեսությունն ու պրակտիկան: Շատ դեպքերում դասերս տարբեր թանգարաններում էի անցկացնում, հետո երեխաներից պահանջում էի, որ ինչ տեսել են, գրեն ռուսերենով, զարգացնեն իրենց բառապաշարը: Յոթ տպագիր աշխատություն ունեմ, այդ թվում՝ ժողովածուներ, ձեռնարկներ, թելադրությունների գիրք և այլ մասնագիտական աշխատություններ: 1967 թ. վաստակավոր ուսուցչի կոչում ստացա:

-Զարմանում եմ, որ այսքան երկար ապրեցի,- ասում է տիկին Ռոզալիան,- էլի կուզեմ ապրել, որովհետև հարյուր տարին շատ չէ: Է՛հ, Աստված ինչքան տա, այնքան էլ կապրեմ:

Տիկին Ռոզալիան ընտանիքի սիրելին է. վայելում է բոլորի ուշադրությունը, սերն  ու հոգատարությունը:

-Տղաներս ինձ կյանք նվիրեցին: Երեք անգամ ինֆարկտ եմ տարել: Կորոնայի շրջանն էր, հիվանդանոց չէին վերցնում, իսկ տղաներս մեծ դժվարությամբ, բայց բուժումս մասնավոր հիվանդանոցում կազմակերպեցին, փրկեցին կյանքս: Բոլորից շատ գոհ եմ ու շնորհակալ: Հարգանքը, սերը ընտանիքում ամենամեծ արժեքն է, ամենամեծ երջանկությունը:

Տիկին Ռոզալիան իր պատկառելի տարիքում դեռ շատ ակտիվ է, Վետերանների միության կանանց սեկցիայի նախագահն է: Միշտ հագեցած ու լիարյուն կյանք է վարել, մշտապես եղել է բանակի ու զինվորների, ուսանողների կողքին, իր օրինակով ոգևորել, իր փորձը փոխանցել երիտասարդներին:

-Մեր երեխաները, երիտասարդները, մեր զինվորները շատ լավն են: Եթե նրանց հետ ճիշտ աշխատանք տարվի, մեր երկիրը շատ լավ ապագա կունենա: Ես մեր բանակի վրա այսօր էլ մեծ հույս եմ դնում: Վստահ եմ, որ մեր տղաները միշտ էլ իրենց լավ են դրսևորելու:

Հզոր եմ ուզում տեսնել մեր երկիրը՝ անկախ, ամուր, ինքնաբավ, ծաղկող:  Ուզում եմ, որ մենք ամեն տեղ հպարտանանք մեր երկրով, մեր Հայրենիքով:  Մեր երկրի պատմությունը, մշակույթը այնքան հարուստ է, մեր ազգն անհավանական օժտված է,  այնպիսի մեծեր է պարգևել աշխարհին՝ թե՛ գրականության, թե՛ արվեստի, թե՛ ռազմարվեստի  ոլորտներում:  Ու մեր այս ներուժի շնորհիվ, այս աստվածատուր շնորհքների շնորհիվ մեր երկիրը, մեր ազգն ու պետությունը միշտ պետք է ապրեն ու զորանան՝ անկախ բոլոր դժվարություններից: Եվ հուսամ՝ ես դա կտեսնեմ,- աղջկական առույգ ժպիտով եզրափակում է տիկին Ռոզալիան:

ՔՆԱՐ ԹԱԴԵՎՈՍՅԱՆ

Լուսանկարները՝ ՌՈՒԲԵՆ ՄՆԱՑԱԿԱՆՅԱՆԻ